Nöbetçi Eczaneler
Afyonkarahisar havası, suyu, insanı, tarihi, kültürü, folkloru ve ekonomik şartlarıyla, ülkemizin öteki yerleşim birimlerine oranla güzel ve avantajlı bir şehirdir. Bu özellikleri nedeniyle, burada görev yapan memurlar ve öğretmenler uzun görev yıllarından sonra emekliye ayrıldıklarında da, yerleşip kalmışlardır. Mesela, Belediye Başkanı Hayrettin Barut, yıllardır şehrimizde öğretmenlik yapmış; şehrimizden ve insanımızdan memnun olduğu için, ayrılmamıştır. Memnun olmayıp, sevmeseydi, bir başka yere tayinini isteyip, gidebilirdi. Hemşehrilerimiz de bu sevgiye karşılık O’nu Belediye Başkanı seçerek onurlandırmışlardır. Afyonkarahisar Lisesi’nin unutulmaz hocalarından Edip Ali Bakı da emekliye ayrıldıktan sonra, Örnekevler’de satın aldığı bir daireye yerleşmiş; kendisi de eşi de vefat edinceye kadar şehrimizde yaşamışlardır. Afyonkarahisarlı’lar, bu aileye gösterdiği ilgi ve sevgiyi, oğul Haluk Nur Baki’yi milletvekili seçmekle ödüllendirmiştir. Memur olarak geldiği Afyonkarahisar’dan ayrılmayıp burada vefat edenlerden birisi de ünlü şair Adanalı Ziya’ dır.
Ziya 1860 tarihinde Adana’da doğdu. İlk ve orta öğrenimini Adana’da yaptı. Rüşdiye’de okuduğu yıllarda, ünlü Ziya Paşa Adana Valisiydi. Ziya’nın hayatındaki dönüm noktası, Vali ile ilişkisiyle başladı. Kendisi de şair ve fikir adamı olan Ziya Paşa, Ziya’nın elinden tuttu ve O’nu iyi bir eğitim görmesi için, İstanbul’a gönderdi. Tıbbıye-i Şahane (Doktor Mektebi)’ ye kaydoldu, fakat daha birinci sınıfta iken bu okulu terketti…
Tıbbiye-i Şahane’den ayrılan ziya bir süre işsiz kaldı. O arada Ahmet Rasim,Muallim Naci ve Cenap Şehabettin gibi devrin ünlü yazar ve şairleriyle tanıştı; edebi bilgi ve görgüsünü artırdı. Bu dostları sayesinde Evkaf-ı Humayun (Vakıflar İdaresi)’nda iş buldu. Önce katiplik yaptı ve kısa sürede şef oldu.
Zaman, Osmanlı Devleti’nin son yıllarıdır…Herkes gibi Ziya da toplumsal sorunlardan dertlidir ve devlet yönetimini şiddetle eleştiren şiirler yazıp yayımlar. Bunun üzerine bir süre tutuklanarak, hapse atılır. Hatta tımarhaneye atılır; daha sonra da Fizan’a sürgün edilir. Bir süre de Bingazi’de sürgün hayatı yaşadıktan sonra, affedilerek İstanbul’a döner.
İstanbul’daki şair, yazar ve âlim dostları, dönemin Sadrazamı (hemşehrimiz) Ahmet Cevat Paşa vasıtasiyle, Ziya’yı, Afyonkarahisar Evkaf (Tekel) Müdürlüğü’ne tayin ettirirler.
Afyonkarahisar’da Ziya’nın aradığı her şey vardır. Buradaki şair ve yazarlar ile tanıştıktan sonra Afyonkarahisar’ı çok sever ve bir daha da ayrılamaz…
1895 yılında 35 yaşında geldiği bu şehirde tam 37 yıl yaşadı ve vasiyeti üzerine Asri Mezarlığa defnedildi.
***
Ben yıllarca, Ziya ile ilgili inceleme ve derleme çalışmaları yaptım. Amacım, Adana’da doğan ve Adanalı Ziya olarak anılan bu değerli şâir ile ilgili müstakil bir kitap hazırlayıp yayımlamaktı. Ne var ki çok yönlü çalışmalarımla meşgul olmam nedeniyle bunu yamadım. Fakat değerli hemşehrimiz İbrahim Yüksel, bunu başardı ve Adanalı Ziya’yı kitap bütünlüğünde yayımladı.
Kuşkusuz sevgili İbrahim Yüksel’in yayını da yeterli değildi. Çünkü, Ziya gerçekten çok büyük bir şairdi ve onun bütün yönleriyle ve bilimsel bir çalışmayla ele alınıp yayımlanması gerekiyordu. Nihayet, bu işi de, Kütahya doğumlu olmasına rağmen, hemşehrimiz diyebileceğim, AKÜ Öğretim Üyesi Doç.Dr. Mehmet Sarı gerçekleştirdi.
“Ziya Paşa’nın Keşfettiği XIX. Yüzyıl Heccav ve Filozof Şâiri Adanalı Ziya (Hayatı ve Edebi Şahsiyeti) Ve Şiirleri Tenkitli Metin” başlığıyla yayımlanmış olan XV+800 sayfalık eser, Adanalı Ziya’yı bütün yönleriyle ortaya koymuştur. Bu mükemmel eserin yaracısı olan Dr.Sarı’yı, yürekten kutluyor ve bir Afyonkarahisarlı olarak kendisine teşekkür ediyorum.
Böylesine hacimli bir eserin tanıtımı ve eleştirisi gazetemizin birkaç sayfasını işgal edeceği için, bunun yapılması, ancak bir edebiyat-kültür dergisinde mümkün olabilir. Salt Afyonkarahisar için değil, Türk edebiyatı sanatı ve kültürü için, çok değerli olan eseri, konuya ilgi duyanların temin edip okumalarını salık veririm.
***
Adanalı Ziya, gençlik yıllarında sürekli olarak Osmanlı sarayını ve devleti yönetenleri eliştirdiği için başı derde girmiş; hapsedilmiş, akıl hastanesine yatırılmış, sürgüne gönderilmişti…Millî mücadele yıllarını da bizzat yaşamış olan şâir, daha sonra Atatürk ve Cumhuriyet için de şiirler yazıp yayılamıştı. Yazıya noktayı koyarken, onun Atatürk için yazdığı bir şiirini buraya alıyorum:
GAZİ KEMAL
Bedre döndü nuri cevali hilal
Milletinle çok yaşa Gazi Kemal
Yoktur istiptada min bad ihtimal
Milletinle çok yaşa Gazi Kemal
Şen gönüller ruyler pür handedir
Ca beca nuri safa abendedir
Cümlenin ümmidi artık sendedir
Milletinle çok yaşa Gazi Kemal
Sen şu viran mülkü mamur eyledin
Harikanla hasmı makhur eyledin
Bir güneşsin zulmeti nur eyledin
Milletinle çok yaşa Gazi Kemal
Müşkilatın münferit hallalisin
Kudretin bir muhteşem timsalisin
Milletin elhak seri amalisin
Milletinle çok yaşa Gazi Kemal
Her ne yazsa gilki vassaf iktidar
Az gelir vasfında ey icazkar
Ol riyasette hemişe payidar
Milletinle çok yaşa Gazi Kemal
