Nöbetçi Eczaneler
Zilhicce 1323/Şubat 1906 tarihinde bir sınır belirlenmesinde Kapanönü adlı mahalde Açıkgöz-zâde Cemaledddin ibn-i Mehmet Medresesi vakfının bir dükkânı kayıtlıdır268.
Medresenin müderrisleri ve öğrenci sayıları şöyledir:269.
Yıl Müderrisleri Öğr. say.
H. 1286/M. 1869 Açıkgöz-zâde Muhammet
Sıtkî Efendi. ?
H. 1317/M. 1899 Müderris Cemal Efendi. 30
H. 1318/M. 1900 Müderris Cemal Efendi. 90
H. 1321/M. 1903 Müderris Cemal Efendi. 87
1914 Beratsız olarak Müderris
Cemaaleddin Efendi. 20
1924 Açıkgöz-zâde Cemâleddin
Efendi (son hocası). ?
46. Zülâli Medresesi
Attar Hacı Mehmet ağa tarafından 1899 yılından önce yaptırılan medresenin vâkıfı yine aynı kişidir. Medresenin aylık geliri 100 kuruştur270. Egistine Mahallesi’nde, Zülâli Camii yanında olan medrese, 14 odalı ve 1 dershaneli idi. Medresenin Son hocası, Berber Ali Efendi-zâde İbrahim Efendidir. Medrese 1924’te kapatılmış, 1925’te de yıktırılmıştır271.
Medresenin tespit ettiğimiz yıllara göre, müderrisleri ve öğrenci sayıları şöyledir:272
Yıl Müderrisleri Öğr. sayısı
H. 1317/M. 1899 Müderris Ali Efendi. 45
H. 1318/M. 1900 Müderris Mustafa Efendi. 65
H. 1321/M. 1903 Müderris Ali Efendi. 42
1914 Müderris Berber-zâde
İbrahim Efendi 8
Uzun Çarşıda bir hanın arsası Zülâlî Câmii vakfına ait olup, vakfa yıllık 40 para kira gelmektedir. Hark-ı kebir Vakfına ait olan Han binası Şaban 1305 yılından önceki bir tarihte yanmıştır273. Evâhir-i zilhicce 1066 tarihinde “Zülâlî Efendi Evkâfından bir bab han yeri” şeklindeki bilgiyi yukarıdaki olayla bağlantı kurarak hanın daha önceki bir tarihte yandığını söyleyebiliriz274.
Akmescit Mahallesi’nden Abdullah oğlu Attar Hacı Mehmet Ağa han arsasına mütevellisinin izniyle medrese yaptırmıştır.275
BİR DEĞERLENDİRME:
MEDRESELERİN VE İLİM ERBABININ BOZULMASI
Osmanlı ilmiye teşkilatı, diğer müesseleriyle birlikte siyasî, iktisadî ve sosyal sebeplerden dolayı zamanla bozulmuştur. Bu özellik Afyon’da da kendini göstermektedir.
Asıl olarak Vahhâbiliği yaymak amacıyla Afyonkarahisar’a gelerek Nakşibendi tarikatı adı altında Ulu Cami civarında Rabıta Kulu adında bir tekke kuran Hacı İbrahim isimli kişi çevresine kısa bir süre içinde ulama, müderris ve saireden beş yüzü aşkın kişiyi kendine çekmiş bu arada fitneye sebebiyet vermiştir. Şehirdeki bu husus Mütesellim tarafından saraya bildirilmiştir. Özellikle padişah devletin bekası için tehlikeli görülen bu harekâtı önlemek için kişinin Birgi’ye sürülmesini, Anadolu Valisinin olayı takip etmesini H.1235/M.1819 yılında emretmiştir276.
İlmiye teşkilatından olarak mahkeme naibinin dikkatsizliği görevden alınmasına sebep olmuştur.
Patateslerine hasar veren köstebekleri Sandıklı Şer‘iyye Mahkemesine dava etmiş olan Tokatlıoğlu Ahmet’e mahkeme ilamı veren Naib Mehmet Said 1913 yılında bu görevinden alınmıştır277.
Millî Mücadele döneminde Afyonkarahisar’daki dört medresede öğrenci kisvesi altında asker kaçaklarının kaldıkları nakledilmesinden medreselerin suiistimal edildiği düşüncesini getirmektedir.. (Devam Edecek)
KAYNAK
268 AŞS, nr. 637, s. 119/134.
269 AŞS, nr. 669, belge no: 28, 189; SNMU., 1317, s. 1162-1163; SNMU., 1318, s. 1298-1299; SNMU., 1321, s. 487; Yazıcı, agm, s. 46; Atabek, age., s. 204.
270 AŞS, nr. 669, belge no:189; Yazıcı, agm, s. 46.
271 Atabek, age., s. 203-204.
272 AŞS, nr. 669, belge no:189; SNMU., 1317, s. 1162-1163; SNMU., 1318, s. 1298-1299; SNMU., 1321, s. 487; Yazıcı, agm, s. 46.
273 AŞS, nr. 616, vr. 55a/164.
274 AŞS, nr. 515, vr.6b/22.
275 AŞS, nr. 616, vr. 55a/164.
276 BOA., Hatt-ı Hümâyun, no: 24296.
277 BOA., DH. MTV., belge no: 51/36. 1331. Z. 20.
278 Bu hususla ilgili olarak Akar imzalı bir hatıratta Osmanlı’nın son dönemi şöyle tasvir edilmektedir: “İmaret Camii etrafında içleri asker kaçakları ile dolu dört medrese vardı. Mollalar askerlikten müstesna oldukları için zengin köylüler çocuklarını Afyon medreselerine gönderip okuturlar, bir çok masraflar yaparlardı. Afyon’daki eski medreseleri geçenlerde bir arkadaşımla saydığımızda kırka yakın bir rakam hasıl olduğunu hatırlıyorum. Köylerde de yer yer medreseler açılmıştı. Her yıl yapılan imtihanlarda zamanın büyükçe rütbeli subayları da hazır bulunuyordu, bunlar devamı kontrol ederlerdi.” Akar, “Eski Karahisar Sahip ve Cumhuriyet Şehri Afyon”, Haber (Afyon), nr. 2729, 28 Ekim 1946.
