Kısa bir süre önce Orduevi duvarının yıkılıp Belediye binasına giden yolun genişletme çalışmaları sırasında İran Şahı Rıza Pehlevi’nin Atatürk’ün ev sahipliğindeki Afyonkarahisar ziyaretine ilişkin bir anıt bulunduğunu ve İran Şahı Rıza Pehlevi’nin 1934 yılında çıktığı Türkiye ziyareti sırasında Gazi Mustafa Kemal Atatürk ile birlikte geldikleri Afyonkarahisar Orduevinde yaptıkları görüşmenin hatırasına hazırlanan mermer anıt taşın bulunduğu yerden çıkarılarak koruma altına alındığını gazeteniz Kocatepe’de okudunuz.1
Anıtın onlarca yıldır duvarın altında kalması ne kadar üzücü ise, bugün bulunup koruma altına alınması da bir o kadar sevindiricidir. Şimdi gelelim anıtın dikilmesine vesile olan İran Şahı Rıza Pehlevi’nin (Şehin Şah) (1878-1944), Türkiye gezisi kapsamında geldiği Afyonkarahisar ziyaretine…
Şah’ın Türkiye ziyareti 10 Haziran 1934-06 Temmuz 1934 tarihleri arasında yaklaşık 26 gün sürer. O günkü ulaşım imkânları da gözönünde bulundurularak duruma göre karayolu, demiryolu ve denizyolunu kullanarak seyahat eder. Böylelikle yurda giriş yaptığı Iğdır’dan itibaren ziyaretinin bitimine kadar ondört vilayete uğrar. Gürbulak sınır kapısından giriş yaptıktan sonra sırasıyla Iğdır, Kağızman, Kars, Erzurum, Bayburt, Gümüşhane üzerinden Trabzon‘a, buradan Yavuz zırhlısıyla Samsun’a ve oradan da trenle Amasya ve Zile üzerinden Ankara’ya gelir. Ankara’daki gezi programının tamamlanmasının ardından yine trenle Eskişehir, Afyonkarahisar, Manisa ve İzmir’e varılır. İki gün süren İzmir ziyaretinden sonra sırasıyla Balıkesir, Çanakkale ve oradan vapurla İstanbul’a gelirler.
Dönüş yolunda ise Şah İstanbul’dan Ege Vapuru ile Trabzon’a varır. Buradan yine karayoluyla Gümüşhane, Bayburt, Erzurum güzergâhı takip ederek Gürbulak sınır kapısından İran’a giriş yapar. Şahın Türkiye ziyareti gerek ulusal ve gerekse batı basınında geniş yer bulur. Ulusal basın günü gününe geziyi takip ederek okuyucularını bilgilendirir. Yine yetkililer tarafından fotoğraf ve film stüdyoları ile anlaşılarak seyahatin bazı bölümlerinin kayda alınması sağlanılır. Bu durum geziye verilen ehemmiyeti de göstermektedir.
Atatürk ve İran
Şahının Afyonkarahisar’a Gelişleri
İran Şahı ve Atatürk 21 Haziran 1934 sabah saat 8.30’da geldikleri Eskişehir’de sevgi gösterileriyle karşılanmışlardır. Burada askeri birliklerin ve tayyarelerin manevra ve akrobasi gösterilerini izlerler. Saat 12’de istasyona dönerek Afyon’a hareket ederler. Bu sırada şehirdeki lokomotiflerin ve fabrikaların selam düdükleri ve 21 pare top atışıyla selamlanmışlardır.
Aynı gün saat 15’te her iki ülke bayrakları ve tak ile süslenmiş olan Alayunt istasyonuna varan Atatürk ve misafiri İran Şahı Rıza Pehlevi’yi buradada coşkun bir halk karşılar. Alayunt istasyonunda Ordu müfettişi İzzettin ve Kolordu Kumandanı Mustafa Paşalarla Afyon Valisi Durmuş Bey’de Afyon’a hareket edecek trene dahil olurlar. Tren burada verdiği on dakikaklık duruşun ardından halkın coşkun tezahüratı arasında Afyon’a doğru yoluna devam eder.
Atatürk ve İran Şahı aynı gün yani 21 Haziran 1934 Perşembe günü, saat 17’de trenle Afyon’a gelirler. Burada da yine halkın samimi tezahüratlarıyla karşılanırlar. Trenden iner inmez iki devlet reisi istasyonda ve civarında toplanmış ve yer almış halkın, mekteplilerin “yaşa” sesleriyle karşılanırlar. İran Şahı burada kendilerini selamlayan askeri ve mülki erkânın ayrı ayrı ellerini sıkmak suretiyle iltifatta bulunarak Gazi Hazretleriyle beraber kıtaatı teftiş ederler. İstasyon kapısından çıkarken mektepli kızlar tarafından İran Şahına ve Reisicumhur hazretlerine kardeş milletin milli renkleriyle süslenmiş birer buket takdim edilir. Şah ve Atatürk halkın alkışları arasında doğruca kolordu karargâhını teşrif ederler. 2
Bu arada, Atatürk ve İran Şahı Afyonkarahisar’a gelişlerinde 21 pare top atışı yapılarak selamlanırlar. Bir müddet kolordu bahçesinde istirahat ederler. Ardından Atatürk, Afyon muharebesi hakkında İran Şahına harita üzerinde izahat verir. Daha sonra kolordu bahçesinde mevcut Afyon’un meşhur vişnelerinden koparılarak Atatürk ve İran Şahına ikram edilir.3
Heyet daha sonra istasyona gelerek akşam 6.30’da yine muazzam ve heyecanlı tezahürat arasında trenle izmir’e gitmek üzere Afyonkarahisar’dan ayrılır.4
Yol genişletme çalışmaları sırasında ortaya çıkarılan ve bu ziyaretin anısına dikilen anıt taşa tekrar dönecek olursak, anıt taşın görevini layıkıyla yerine getirdiği açıkça görülüyor. Zira anıt taş, aradan geçen seksen yedi yıldan sonra dahi bu tarihi ziyareti bilenlerin tekrar hatırlamalarını, bilmeyenlerinde öğrenmelerini tam manasıyla sağlamış oluyor.
Dip Notlar:
1 “Yol Genişletmeden Tarihi Hatıra Çıktı”, Kocatepe Gazetesi, 16 Ağustos 2021, Pazartesi
2 “Şehinşah Hz.le Gazi Hz. Hava Kıt’alarımızı Teftiş Buyurdular”, Cumhuriyet Gazetesi, 22 Haziran 1934, Cuma, sayfa:1 ve 5
3 “Şahin Şah Hz.”, Akşam Gazetesi, 22 Haziran 1934, Cuma, Sayfa:2
4 “Ankara’dan İzmir’e Doğru”, Son Posta Gazetesi, 22 Haziran 1934, Cuma, sayfa:3