EDEP YA HU – TAYYİP KELİME, HABİS KELİME

İbrahim Suresi 24-27. ayetlerde “Tayyib Kelime” ve “Habis Kelime” geçer. Bugün Tayyib Kelime ve Habis Kelime’yi A’raf Suresi 175, 176, 177, Nahl Suresi 60 ve 74. Ayetlerdeki Allah misallerinden yararlanarak anlamaya çalışacağız. Önce ayetlerimizin meallerine bakalım:
İbrahim Suresi 24-27: “Görmedin mi? Allah nasıl bir misal getirdi: Tayyib Kelime kökü (yerde) sabit, dalları gökte olan Tayyib Şecere (Temiz Ağaç) gibidir. (O ağaç), Rabbinin izniyle her zaman yemişini verir. Allah insanlara, belki tezekkür ederler diye, misaller verir. Habis Kelime’nin misali ise gövdesi yerden koparılmış, o yüzden ayakta durma imkânı olmayan Habis Şecere (meyve vermeyen hurda ağaç) gibidir. Allah (Billahi anlamda) iman edenleri dünya hayatında da, ahirette de Kavl-i Sabit (Kelime-i Tevhid) ile sabitler. Allah zalimleri saptırır, Allah dilediğini yapar.”
A’raf Suresi 175, 176 ve 177: “Onlara, kendisine ayetlerimizden verdiğimiz ve fakat onlardan sıyrılıp çıkan, bu yüzden de şeytanın (kendine) tabi kıldığı ve sonunda azgınlardan olan kimsenin haberini oku. Eğer dileseydik, onu bu ayetler sayesinde yükseltirdik. Fakat o, dünyaya saplandı ve hevasının peşine düştü. Artık o (nefs halini yaşayanın) misali şu köpeğin durumu gibidir: Üstüne varsan da dilini sarkıtıp solur, terk etsen de dilini sarkıtıp solur. İşte ayetlerimizi yalanlayan kavmin misali böyledir. (Sen bu) kıssayı anlat, belki tefekkür ederler. Ayetlerimizi yalanlayan ve (böylece) nefslerine zulmetmiş olan kavmin misali ne kötüdür!”
Nahl Suresi 60: “Kötü misal (sıfat) ahirete iman etmeyenler içindir. En yüce misaller (sıfatlar) ise Allah’a aittir, çünkü O, Aziyzül Hakiym’dir.”
Nahl Suresi 74: “Allah’a misaller vermeyin (O’na benzerler uydurmayın). Muhakkak ki, Allah bilir ve siz bilemezsiniz.”
Şimdi bu Allah misallerini anlamaya, bize verilen mesajları, öğütleri çıkarmaya başlayalım.
İbrahim Suresi 24-27. Ayetlerdeki “Tayyib Kelime” ve “Habis Kelime” tanımlarını Kur’an’ın kastettiği manalar kulvarında hareket ederek anlamamız gerekiyor. “Tayyib” kelimesi lekesiz, pürüzsüz, kastettiği manada saf, temiz anlamlarına geliyor. Dolayısıyla Tayyib Kelime ile kastedilen saf, lekesiz, pürüzsüz, temiz manalarıdır. Ancak Tayyib Kelime’nin bu temiz vasfı dünya hayatı süzgecine göre değildir, Tayyib Kelime dünya hayatı süreci dışında temizdir. Buraya dikkat edin lütfen. Dünya hayatında bir şeyin temiz olması için temizleme işleminden geçmesi, temizlenmiş olması gerekir. Oysa “tayyib kelime” temizleme işleminden sonra temiz hale gelmiş değildir. Bu ayetlerdeki Allah misalinde verilen ve ne olduğunu anlamaya çalıştığımız Tayyib Kelime, Evvel, Ahir, Zahir ve Batın olarak temizdir… Tayyib Kelime’nin kastettiği manadaki saflığından ileri gelen bu temizliğinin muhafazası ise Hicr Suresi 9. Ayete göre Allah’a aittir. Allah korumasındaki bu Tayyip Kelime nedir acaba?
Muhammed Suresi 19: Bismillahir Rahmanir Rahiym. “Fa’lem enneHU la ilahe illallah: Bil ki O, La ilahe illlallah’tır.”
Ayet diyor ki: Bir gerçek arıyorsan, eğer arayanlardansan, senin o aradığın bil ki “la ilahe illallah”tır. Yani bizim aradığımız Tayyib Kelime manası için, Kur’an’ın anlattığı manalar kulvarında “tayyip kelime la ilahe illallah’tır” deniyor. A’lü İmran Suresi 18. Ayet ise, “tayyib kelimenin La ilahe illallah olduğu gerçeğine Allah, melaike ve Hakk’ı bilen, Hakk’ı söyleyen, Hakk’ı tavsiye eden ilim sahipleri de şahittir” buyuruyor. Bu iki ayetle, Tayyib Kelime’yi Kur’an’dan tespit etmiş olduk: Tayyip kelime La ilahe illallah Kelime-i Tevhidi’dir.
İbrahim Suresi 24-27. ayetlerdeki Allah misalinin bize öğretmek istediğini anlamak için Habis Kelime’yi de tespit etmemiz gerekiyor. Habis kelimesi lekelenmiş, pürüzlü, düzelmez, iyileşmez, kirli, kötü huylu, kötü karakterli, hastalıklı, istikrarı bozulmuş, doğrudan uzaklaşmış manalarını ifade etmektedir. Bu manalar çerçevesinde, Kur’an’a göre Habis Kelime, doğrudan uzağa düşmüş, istikrarı bozulmuş, hastalıklı, temize göre kirli (tayyib manası altında bir temiz tarif ettik ya işte o temize göre kirli) anlamına sahip olmalıdır. “Habis Kelime”nin Kur’an’a göre ne olduğunun tam ve somut bir ifadeyle tespiti bizim için mecburiyettir. “Tayyib Kelime” Kur’an’dan kolaylıkla bulunabilen manadır ve o “La ilahe illallah”tır. Habis Kelime’nin de böyle bir ifadesinin, tanımının bulunması gerekiyor ama Habis Kelime’nin karşılığı olan bir ifadeye rastlamayız, orası genelde boş bırakılmıştır. Tayyib Kelime “la ilahe illallah”tır deyip, onu tam ifade edip Habis Kelime’yi ortada bırakmak, “bunu da sen anla artık” dercesine geçmek Allah misalini izah için yeterli olmaz. Tayyib Kelime’nin de Habis Kelime’nin de ifadesi ve amelleri net olmalıdır. Bu kapsamda biz Tayyib Kelime ve Habis Kelime için Kur’an’dan net ifadeler bulmalıyız ki onlardan yararlanarak yine bu ayetlerde geçen “Tayyib Şecere” ve “Habis Şecere”yi de anlayabilelim.
Tayyip Kelime gibi Habis Kelime’yi de Kur’an’a göre tespit etmede bize yol gösterecek bir ayet Tevbe-28’dir. Tevbe-28’de Rabbimiz: “Ey iman edenler, müşrikler ancak bir neces (pislik)tir” buyurur. Buradan anlıyoruz ki, Kur’an’a göre “Habis” kelimesinin manası özellikle birincil şirk ile ilgilidir. Peki, bu mana Kur’an’da nasıl ifade edilmiştir, onu da bulmalıyız. Tayyib Kelime’yi ifade eden “La ilahe illallah” dille söylenebilen, zihinle ifade edilen, kendisine ait fiilleri olan bir pozisyonu belirlemektedir. Aynı şekilde Habis Kelime de dille söylenebilmeli, zihinle ifade edilebilmeli, kendisine ait davranışlara, tavırlara sahip olmalı ve öyle bir pozisyona işaret etmelidir.
Buraya kadar attığımız adımlarla ulaştığımız sonuca göre, Habis Kelime’yi bize Enbiya Suresi 29. Ayet göstermektedir. Bütün bu şartları sağlayan ve “Habis Kelime”nin kastını ifade eden cümle Enbiya Suresi 29. Ayette çok somut olarak geçmektedir. Bu ayetteki “İnniy ilahun min duniHİ” yani “BEN bir duniHi ilahım” ifadesi Kur’an’ın “Habis Kelime” dediğidir.
Tayyip kelime ile kastedilen “La ilahe illallah”tır. Habis kelime ile kastedilen ise “Ben duniHi bir ilahım” demektir; bu manaya gelen söz, hal, hareket ve davranışlardır.