GEÇTİ GİTTİ HIDRELLEZ

Dün Hıdrellez’di… Önceki yıllarda hemen hemen her ilçede, her beldede Belediyelerin öncülüğünde düzenlenen Hıdrellez Şenlikleri ile kutlanan, Afyon’da insanların Hıdırlık’a akın ettiği, pikniklerle, şölenlerle, etkinliklerle kutlanan Hıdrellez “tıs-pıs” geçti-gitti. Körolasın korona…
Hıdrellez bizim için “Yazın başlangıcı”dır. Karahisar-ı Sahip’in çocukları olarak bizler “Hıdrellez gelmeden ceketler çıkarılmaz, kısa kollular giyilmez” uyarıları ile büyüdük.
Oysa dünkü gazetelerde “Hasat mevsimi değişti” haberleri yer alıyordu. Tam da Hıdrellez günü.
“İklim değişikliğinin toprağa etkisi kuraklıkla sınırlı kalmadı, tarım takvimi de değişti” diye başlayan haberlerde “Eskiden 15 Eylül’de ekime başlayan çiftçiler artan sıcaklıkla bunu 15 Kasım’a, bazı bölgelerde aralık ayına sarkıtmak zorunda kaldı. Buna bağlı olarak hasat tarihleri de değişti. Değişiklikten en fazla Akdeniz havzasının etkileneceği tahmin ediliyor. Tarım ve Orman Bakanlığı, değişen tarım takvimine çiftçileri adapte etmeye çalışıyor” deniliyordu.
Afyon’da da öyle değil mi? Eski bol kar yağışlı kışlara özlemlerle, “Nerede eski kışlar” söylenceleri ile geçirmiyor muyuz son yılların kış mevsimlerini. Ne diyelim; rahmetli annemin sıkça kullandığı bir duası idi; “Allah gönül kışı vermesin…”

HIDRELLEZ NEDİR?

Hızır ve İlyâs isimlerinin halk ağzında aldığı şekilden ibaret olan hıdrellez, kökü İslâm öncesi eski Orta Asya, Ortadoğu ve Anadolu yaz bayramlarına dayanan, Hızır yahut Hızır ve İlyâs kavramları etrafında dinî bir muhtevaya bürünmüş halk bayramının adıdır. Bu bayram, merkezini özellikle Anadolu ve Balkanlar’ın, Kırım, Irak ve Suriye’nin teşkil ettiği Batı Türkleri arasında, bugün kullanılmakta olan Gregoryen takvimine göre 6 Mayıs (eski Jülyen takvimine göre 23 Nisan) günü kutlanmaktadır.
Hıdrellez, halk arasında ölümsüzlük sırrına erdiklerine ve biri karada, diğeri denizde darda kalanlara yardım ettiklerine inanılan Hızır ve İlyâs peygamberlerin yılda bir defa bir araya geldikleri gün olarak kabul edilir. Ancak bu beraberlikte, ismi yaşatılmasına rağmen uygulamada İlyâs’ın şahsiyeti tamamıyla silinerek Hızır motifi öne çıkarılmıştır. Dolayısıyla bu bayramda icra edilen bütün merasimler Hızır’la ilgilidir. Bunun temel sebebi, İslâm öncesi devirlerde yukarıda zikredilen üç büyük kültürün hâkim olduğu alanda bu yaz bayramı vesilesiyle kültleri kutlanan insan üstü varlıkların daha ziyade Hızır’ın şahsiyetine uygun düşmesi ve onunla özdeşleşmesidir.
Osmanlı Devleti’nde 6 Mayıs (23 Nisan) halk arasında yaz mevsiminin başlangıç tarihi sayılmaktaydı. Nitekim eski takvimde yıl ikiye ayrılmış olup 23 Nisan’dan (6 Mayıs) 26 Ekim’e (8 Kasım) kadar süren 186 gün “Hızır günleri” adıyla yaz mevsimini, 23 Nisan’a kadar devam eden 179 gün de “Kasım günleri” adıyla kış mevsimini oluşturuyordu. Hıdrellez de kışın sona erip yazın başladığı gün olarak kutlanmaktadır.
Hızır ve İlyâs’a tahsis edilen bu gün, İslâm dünyasının her tarafında kutlanmadığı gibi kutlandığı yerlerde de adı, tarihi ve yapılan merasimler aynı değildir. Her şeyden önce İslâm folklorunda Hızır ile İlyâs hakkında çok zengin bir inançlar ve efsaneler literatürü ve bu ikisinin yılda bir defa görüştüğü inancı mevcut olduğu halde bu gün belirlenmiş değildir; hatta Türk dünyasının her tarafında 6 Mayıs kutlama günü olarak bilinmez. Fakat muhakkak olan şudur ki, İslâm dünyasının önemli bir kısmında ve bu arada Türkler arasında her zaman hıdrellez adı altında olmasa da Hızır ile İlyâs’ın birleştiği günün hâtırası çok eskiden beri değişik günlerde ve biçimlerde kutlanmaktadır.
Kısacası, hıdrellez bayramının kökünde bütün bu kültürlerdeki bahar ve yaz bayramları geleneklerinin uzun asırlar süren katkılarını kabul etmek doğru olacaktır. Bu katkıların en sonuncusu da Hızır ve İlyâs’ın şahsiyeti etrafında gelişen İslâmî Türk halk kültürüdür. Kutlu olsun.