İSLÂM’DA MECBURİYET DEĞİL SORUMLULUK ASILDIR

Allah (c.c.) insanların kurtulması/hidayete ermesi için rehberlik etmiş; akıl, fikir vermiş, peygamberler ve kitaplar göndermiştir. Allah kuluna hidayete kavuşması için bunca yol ve imkân vermiş iken kul nasıl olurda dalâleti/sapkınlığı Allah (c.c.)’ tan bilebilir. Bu durum en güzel isimlerinden birisi “El Hâdi” (hidayet edici, hidayete erdirici) olan Allah (c.c.)’ a iftira atmak olmaz mı? Allah’a iftira atmak ise en büyük zulümdür. (Lokman 31/ 13, Enam 6/ 21, Ali imran 3/ 94) Bu duruma aşağıdaki ayetlerde dikkat çekilir:
“Biz onlara zulmetmedik fakat onlar kendileri (küfre sapmakla) zalim oldular.” (Zuhruf 43/ 76.) “Allah kullarına zulmetmez.” (Rum 30/ 10; Tevbe 9/ 70.) “İnsanlara karşı zulümkâr değildir.” (Al-i İmran 3/ 18; Enfal 8/(51; Yunus 10/ 44.) “Zulmeden kulların kendileridir” (Al-i İmran3/ 117; Yunus 10/ 44; Hûd 11/ 101; Nahl 16/ 33.) “Allah zulmü irade de etmez.” (Al-i İmran 3/ 109.) “İnsanlara adaleti emreder.” (Nahl 16/90.) ve adaletli insanları över (Al-i İmran 3/ 181.) Zalimleri sevmez. (Al-i İmran 3/ 57.) Zalimleri sevmeyen kullarına nasıl zulmeder. (Taberi, 3/206.)
Ebu Zer (ra) dan mervî uzunca bir hadîs-i kutside:
“Ey kullarım, zulmü ben kendime haram kıldım, sizlerin arasında da onu haram kılıyorum, birbirinize zulmetmeyiniz.” Buyurduğuna (Müslim, Birr ve Sıla, (4/1994) göre, insanlara nasıl zulmeder.
Bu duruma Müslümanlar “Kuluna zulüm etmez Mevlâsı, kulun çektiği kendi cezası” sözleriyle veciz bir şekilde açıklık getirmişlerdir.
Hidayet Allah’tan, dalâlet insanın kendisindendir. Allah kimsenin sapmasını dilemez. Allah sapmayı dileyenin sapmasına izin verir. “Allah yoldan sapmışlardan başkasını saptırmaz.” (Bakara 2/ 26), Yine Allah zalimleri, yalancıları, haddi aşanları saptırdığını kitabında bildirir, “Allah dileyen kimsenin sapmasını diler, kendisine yönelen kimseyi ise doğru yola yöneltir.” (Ra’d 13/ 27)
İslamın sorumluluk anlayışına göre her insan, hattâ peygamberler bile yaptıklarından sorumludurlar. Kur’ân-ı Kerim’de Yüce Rabbımız buyuruyor ki:
“Fe le nes’elennellezine ursile ileyhim ve le nes’elennel murselîn. / Kendilerine peygamber gönderilenlere mutlaka soracağız. Peygamberlere de elbette soracağız.” (el-A’raf, 7/ 6). Peygamber Efendimiz ise, Vedâ hutbesinde yer yer konuşmasını keserek, kendisini dinleyen Ashabına üçer defa: “Tebliğ ettim mi?” diye sorarak, her defasında “Evet!” cevabını aldıkça: “Şâhid ol Yâ Râb!, Şâhid ol Yâ Râb! Demiştir.
Kur’an-ı kerimde yapılan her iyiliğin de kötülüğünde karşılıksız kalmayacağına dikkat çekilerek şöyle buyrulur:
“Her kim zerre kadar iyilik yapmışsa onu görür, kim de zerre kadar kötülük yapmışsa onu görür” (Zilzâl, 99/ 7-8);
Bununla beraber insan her istediğini, her dilediğini gerçekleştiremez. Çünkü iradesi sınırlıdır. “(Fakat) âlemlerin Rabbi olan Allah dilemedikçe, siz (bir şey) dileyemezsiniz”. (Tekvir 81/29) (bk. Müddessir 74/56; İnsan 76/30)