Nöbetçi Eczaneler
TOPÇU-ZÂDE HACI MEHMET
EFENDİ (öl. 26 Mayıs 1907)
(Anahtar kelimeler: Afyonkarahisar, aydın insan, müderrisi, şeyh, kütüphaneci, hayırsever)
Osmanlı’nın son döneminde (XX. Yüzyıl başlarında) Afyonkarahisar’da on üç tekkenin olduğu anlaşılmaktadır. Ömer Fevzi Atabek, altı Nakşî, iki Kâdirî, bir Mevlevî, üç Sa’dî ve bir Rabbânî Kulu adıyla anılan toplam on üç tekkenin olduğunu belirtmekte olup bu tekkelerden nakşî olanların yerlerini ve son şeyhlerini şöyle tespit etmiştir:1
Sıra No Tarikatın adı Tekkenin Mahalli Son şeyhi
1 Nakşî Çavuşbaşı Mah. Şeyhin evi Hacı Hüseyin Efendi
2 Nakşî Kildenli Medresesi Çoluk-zâde Hüseyin Efendi
3 Nakşî Yeni Cami Medresesi Topçu-zâde Mehmet Efendi
4 Nakşî Dinarlı Medresesi Hacı Hamza-zâde Ali Efendi
5 Nakşî Hacı Âşık-zâde Medresesi Müftü Yunus Efendi
6 Nakşî Küllük’te Tokatlı
Veli Efendi Tekkesi Tokatlı Veli Efendi
Bu çalışmamızda Nakşîbendî tarikatının Afyonkarahisardaki son temsilcilerinden biri olan Topçu-zâde Hacı Mehmet Efendi hakkında bilgiler sunacağız.
Ailesi:
Topçu-zâde Hacı Mehmet Efendi’nin ecdadı hakkında geniş bilgiye ulaşamadık. Muhtemelen Afyonkarahisar’ın Hıdırlık eteklerinde olan Örenbağı-Nakilci Mahallesi’nde ikamet etmiştir. 1831 yılına ait Afyonkarahisar Nakilci Mahallesi nüfus kaydında “uzun boylu küt sakallı elli yaşında Topçuoğlu Habib bin Hasan” kaydı vardır2. Burada adı geçen Hasan oğlu Habib, kanaatimizce Topçu-zâde Mehmet Efendi’nin dedesidir.
Topçu-zâde Mehmet Efendi’nin doğumu hakkında arşiv kayıtlarında bir bilgiye ulaşmadık. Bununla birlikte Bursalıoğlu ve Yazıcıoğlu 1825 yılında doğduğunu3 belirtmişlerse de kaynak belirtmemişlerdir.
Eğitimi:
Topçu-zâde Mehmet Efendi, öncelikli olarak Afyonkarahisar’da medrese eğitimi almış4, buradaki eğitiminin bitmesinden sonra İstanbul’da olan Şeyh Ahmed Ziyâüddin Gümüşhanevî’den hem medrese hem de tarikat eğitimi almıştır5.
Ahmed Ziyâeddîn (öl. 13 Mayıs 1893) Efendi İstanbul Bayezid Medresesi’nde yüzlerce talebeye ders vermiş, tarikat neşrine başladıktan sonra birçok kişiye hilafet tacı giydirerek icazet vermiştir. 1848 yılında şeyhi Ervâdî’den Nakşibendiyye, Kâdiriyye, Kübreviyye, Çeştiyye, Sühreverdiyye, Şâzeliyye, Desûkiyye, Halvetiyye, Müceddidiyye, Mazhariyye, Rifâiyye, Hâlidiyye tarikatlarından hilâfet-i tâmme (tam bir yetki) yle icazet almıştır6.
Topçu-zâde Mehmet Efendi’nin dedesine ait olduğunu düşündüğümüz 1831 yılına ait nüfus kaydı.
