DİDOT-BOTTİN TİCARET YILLIKLARI VE AFYONKARAHİSAR (1842-1863)

Didot-Bottin Ticaret rehberleri veya yıllıkları ticari anlamda Osmanlı şehirleri ve bu arada Afyonkarahisar hakkında bilgilerin bulunduğu ilk ticaret rehberlerindendir. Fransa’nın Paris şehrinde 19.yy başlarından itibaren yayınlanmaya başlamıştır.
Yayınlanan rehberlerde Paris başta olmak üzere Fransa dışında Fransız kolonileri ve Fransız himayesinde bulunan ülkeler ile Dünyadaki diğer yabancı ülkeler bölümler halinde belirtilmiştir.1 Osmanlı şehirlerindeki meslek grupları ve bu meslekleri yapanlarla ilgili olarak Didot-Bottin ticaret rehberlerinde ayrıntılı bilgi olmayıp, genel idari ve ticari bilgiler ihtiva etmektedirler. Ayrıntılı ticari bilgiler ağırlıkla Fransız şehirleriyle ilgilidir.
“18. yüzyılın sonlarından beri çeşitli isimler altında yayınlanan ve Didot-Bottin rehberi olarak bilinen bu dizin, topografik, idari, ticari, yasama ve istatistikî bilgiler içeren bir kaynaktır. Listelerde yayınlanan tüccar, zanaatkâr, serbest meslek, sanayici, idarelerin ve kamu kuruluşlarının sunumu ve reklamlar, vs. ilk olarak Paris ile sınırlı iken, 1804’ten itibaren diğer şehirler ve dış ülkelere kadar uzanmıştır.
Ticaret dizini, ilk olarak Duverneuil ve Valade tarafından “Paris Ticaret Almanağı” başlığı altında yayınlanmıştır. 1819’dan itibaren ise istatistikçi Sébastien Bottin (1764-1853) tarafından hazırlanmıştır. Bottin’in 1853’te ölümü üzerine 1856’da geride kalan yakınları Ticaret Yıllığını, 1841’den itibaren “Ticaret, Sanayi, Yargı ve Yönetim Genel Rehberi” adlı rehberin yayıncısı ve sahibi olan rakip firma “Firmin-Didot Kardeşler”e sattı. Hyacinthe (1794-1880) ve Ambroise Firmin-Didot (1790-1876) tarafından alınan yayın “Ticaret, Sanayi, Yargı ve Yönetim Bilinci Yıllığı” ve ardından “Didot Ticari Rehberi” adını aldı”2
1842 yılı Didot-Bottin ticaret rehberinde, Osmanlı Padişahının 30 Haziran 1839’da tahta çıkan 19 Nisan 1823 doğumlu Sultan Abdülmecit Han ve Sultanın kardeşinin ise Abdülaziz Han olduğu belirtilmektedir. Yine ticaret rehberine göre, Osmanlı İmparatorluğunun Asya topraklarında 12.500.000 nüfus yaşamaktadır. Avrupa’da hakim olduğu topraklarında yaşayan nüfus ise 7.100.000’dir.
Osmanlı İmparatorluğunun ana ihracat kalemleri: ipek, pamuk, yün, deri, tütün, bakır, deve ve keçi kılları, afyon, safran, ceviz, terebentin, üzüm, incir ve diğer kurutulmuş meyveler, deri, halı ve yerli fabrikalardan diğer ürünler ve birkaç mamul maddedir.
Ana ithalat kalemleri; ipek kumaş, iğne, saat ve donanımları, Bohemya ve Venedik cam aynaları, kâğıt, kalay, Nürnberg fabrikalarından objeler, porselen ve Avrupa’daki fabrikalardan bir dizi başka mallardır.3
1842-1854 yılları arası çıkarılan Didot-Bottin ticaret rehberlerine göre “Karahisar 50.000 nüfuslu ve gelişmekte olan bir şehirdir. Büyük miktarlarda afyon üretilip toplanır. Epey miktarda yün-keçe üretimi yapılmaktadır”(4,5,6,7,8,9,10,11,12,13) Bu bilgiler doğrultusunda; Afyonkarahisar 50.000 nüfusla çevresinde bulunan ve bugün birer büyükşehir olan Konya ve Ankara gibi şehirlerden daha fazla nüfusa sahiptir. Ticaret rehberine göre, Ankara o tarihte 35.000 nüfusa sahipken, Konya’nın nüfusu ancak 30.000 kişidir.
1856-1863 arası çıkan Didot-Bottin ticaret rehberlerinde ise Afyonkarahisar’la ilgili bilgilerde kısmen değişikliklere gidilerek ilaveler yapıldığı görülmektedir. Mesela Afyonkarahisar şehir nüfusunda yaklaşık 20.000 kişilik bir azalma ya da düzeltme yapıldığı görülmektedir. Buna göre “Karahisar, 30.000 nüfuslu ve gelişmekte olan bir şehirdir. Büyük miktarlarda afyon üretilip toplanmaktadır. Birçok halı tezgâhı ve kaba keçe üretimi mevcuttur. Demir, krom madenleri bir İngiliz şirketi tarafından işletilirken, Avusturyalı bir şirket tarafından ise değerli bir taş çıkarılmaktadır. Ticari konular için bir müdürlük makamı vardır”(15,16,17,18,19,20,21) 1863 senesi Didot-Bottin Ticaret Yıllığındaki bilgilere göre çevre vilayetlerden Ankara ve Konya 25.000, Kütahya 35.000 nüfusa sahiptirler.

Kaynaklar:
1Annuaire General Du Commerce, De L’İndustrie, De La Magistrature Et De L’Administration ou Almanach Des 500.000 Adresses, De Paris, Des Departements Et Des Pays Etrangers Publie Par Firmin Didot Freres
2-http://recherchearchives.vendee.fr/archive/ fonds/FRAD085_4num442&prev=search)
3 Annuaire General Du Commerce, De L’İndustrie, De La Magistrature Et De L’Administration ou Almanach Des 500.000 Adresses, De Paris, Des Departements Et Des Pays Etrangers Publie Par Firmin Didot Freres 1842 sayfa 1616-1617
4 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1843 sayfa 1626
5 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1845 sayfa 1515
6 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1846 sayfa 1513
7 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1847 sayfa 1496
8 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1848 sayfa 1487
9 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1849 sayfa 1487
10 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1850 sayfa 1979
11 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1851 sayfa 1986
12 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1852 sayfa 1993
13 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1853 sayfa 2198
14 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1854 sayfa 2247
15 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1856 sayfa 2263
16 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1857 sayfa 2290
17 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1858 sayfa 2340
18 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1860 sayfa 2447
19 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1861 sayfa 2512
20 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1862 sayfa 2750
21 a.g.e. Annuaire General Du Commerce yıl:1863 sayfa 2826