Nöbetçi Eczaneler
Eskiden Yüce Tanrı’nın rızasını kazanmak amacıyla savaş yapan Alplere İslami devirlerle birlikte bir de “eren”lik, “gâzi”lik ve “dervişlik” eklenmiş; alperen, alpgâzi dervişgâzi, denmeye başlanmıştır. Osman Gâzi’den itibaren Osmanlı hakanları da gazilik ünvanını taşımaya baişamışlardır.
İşte eski Türk geleneğinde “alp”, İslâm’ın tesiriyle de “alperen” ve “gazi” olarak adlandırılan bu silahlı gruplar Osmanlı Devleti’nin ilk askerlerini oluşturmuşlar, Ahîlerle iç içe devletin kuruluşunda aktif rol oynamışlardır (Tabakoğlu, 2005, s. 34). Özellikle Osmanlı Beyliği’nin ortaya çıktığı topraklarda sakin gazilerdeki bu anlayış o dönem öne çıkan şeyhlerin manevi rehberliğinde sûfî kardeşliğin fütüvvet/yiğitlik/ahîlik ruhuyla yoğrulması neticesinde Ertuğrul Gazi, Osman Gazi, Orhan Gazi ve Murad Gazi gibi derviş ve gazi sultanları ortaya çıkartmıştır. Tabakoğlu’nun ifadesiyle “hem gazi hem de Ahî olan”,(Tabakoğlu, 2005, s. 34) dolayısıyla Ahî tekkelerine mensup dervişlerin etkin olduğu esnaf, çiftçi, ilmiye ve askeriye sınıflarını yöneten bu “gazi sultanlar” ve onların soyundan gelen Osmanlı hanedanı sayesinde manevi temeller üzerinde İslâm dünyasına uzun yıllar liderlik edecek ve tasavvufî karekterini bir şekilde devletin yıkılışına kadar sürdürdüğü görülen Devlet-i Aliyye-i Osmaniyye/Yüce Osmanlı Devleti kurulmuştur (Özsaray, 2018, s. 43).
Gazi unvanıyla anılan ilk Osmanlı padişahları da bizzat harbe katıldıkları için bu unvanı almışlardı. “Osmanlı sultanı en büyük gazi idi ve bu durum kendisine çok önemli maddi ve manevi yararlar getiriyordu” (İnalcık, 2009a, s. 26). Osmanlı hanedanında gazi olmaya verilen değeri Süleyman Şah örneğinde çok belirgin olarak görebiliriz. Onun bu uğurdaki faaliyetleri ilk Osmanlı tarih kitaplarında farklı anlatımlarla geçmektedir. Süleyman Şah daima gazada olmayı sultanlığa tercih etmiş bir şehzade idi. İşte daha kurulmadan önce Osmanlı’da gaza ruhu bu derece yerleşmişti. Bu anlayış devletin son zamanlarına değin çoğunlukla varolageldi. İnalcık, gazilerin uçlarda inançları için savaşan bir askeri örgütlenme oluşturduklarını belirtir ve bunların zamanın şeyhlerinden icazet aldıklarına dikkat çeker (İnalcık, 2008d. s. 74). Bu şeyhlerden biri olan Edebali hazretleri padişah olacaklarını Osman Bey’e ve soyuna müjdeler. Bu bize Osmanlı devletinin kuruluşunda sultan-sûfî dayanışmasının bulunduğunu, ileride gelecek padişahların ve sûfîlerin de buna riayet etmesi gerektiğinin vasiyet şeklinde kurucu bey tarafından bir örf yapıldığını göstermektedir. Bu sebeple atalarına saygıyı önemseyen bütün padişahlar bu örfe uyup dervişlere maddi ve manevi destek olmuşlar, tekkeler kurmuşlar ve maişetlerini temin edecek gelirler tahsis etmişlerdir. Yine bu dayanışma çerçevesinde sûfîler de sultanlarla birlikte seferlere ve savaşlara katılıp gazalar etmişlerdir. Gazi önderler sadece gaza ve fetihlerle şehirleri fethetmiyor aynı zamanda fetih sonrası kurdukları adaletli ve hoşgörülü düzenle cizye vergisi karşılığında kendi dinlerini ve hukuklarını rahatlıkla uygulayabilen Hristiyanların da sempatisini kazanıyorlardı. Bunlar arasında kendi isteğiyle Müslümanlığa geçenler olmaktaydı ki Rum Beyi Mihal Gazi bunun en iyi bilinen bir örneğidir (İnalcık, 2008d, s. 13; Özsaray, 2018, s.45-46).
Kamil mürşidlerin ateşlediği Osmanlı kuruluş devrinin ana dinamiği olan gaza ruhunu ve derviş gazilerin katkılarını daha sonraki dönemlerde gerçekleşen fetihlerde de görmekteyiz. Osman Gazi, oğlu Orhan Gazi’yi Akyazı ve Kocaeli’yi fetih için görevlendirdiğinde yanına Akçakoca, Konur Alp, Gazi Abdurrahman ve Köse Mihal’i de katmıştı. Onlara “Gaziler! Göreyim bakayım sizi! Din yolunda nasıl çabalıyorsunuz?” deyince atasının duasını alan Orhan Gazi büyük bir gayret gösterip gaza niyetiyle sefere çıkmıştı (Özsaray, 2018, s.46).
Muharrem Günay
