İSLAM’DA HAYVAN SEVGİSİ VE HAYVAN HAKLARI

Hayvanlar dâhil bütün canlı ve cansız varlıklar Yüce Allah (c.)’ın varlığını, birliğini ve gücünü gösteren âyetlerinden, delillerindendir.  Rahmet, barış ve sevgi dini olan İslam dini çevreyi, doğal güzellikleri korumayı, hayvanlar da dâhil bütün canlılara karşı sevgi ve merhametle davranmayı emretmiştir. Sevgili Peygamberimiz Hz. Peygamber , “Merhamet edene Allah da merhamet eder; siz yerdekine merhamet edin ki, gökteki de size merhamet etsin.” (Ebû Dâvûd, Edeb, 58)  buyurmuştur.
Hayvanların söz konusu edildiği ayet ve hadisler incelendiğinde hayvanların da insanlar gibi birtakım haklara sahip olduğu görülür.  Kuran-ı Kerim’de bazı sureler çeşitli hayvan isimleri ile isimlendirilmiştir. Bakara (inek),  Fil, Nahl (arı), Ankebût (örümcek), Neml (karınca) sûreleri gibi…
Yüce kitabımızda Nahl suresi  5,6,7,8. Ayetlerde hayvanların yaratılış amacına dikkat çekilmekte ve  hayvanların, insanların yararı için yaratıldıkları ifade edilmektedir. Diğer bazı ayetlerde de diğer canlıların da tıpkı insanlar gibi, Allah’a ibadet ettiği, kuşların da bir dilinin, bir ibadet ve tesbihinin bulunduğu belirtilir ve şöyle buyrulur:
“Görmüyor musun ki göklerdekiler, yerdekiler, güneş, ay, yıldızlar, dağlar, ağaçlar, hayvanlar ve insanlardan birçoğu, şüphesiz bizzat Allah’a secde ediyor. (İnsanlardan) birçoğunun da üzerine azap hak olmuştur. Allah kimi hor kılar (alçaltır)sa, artık onu yükseltecek yoktur. Şüphe yok ki Allah ne dilerse (onu) yapar.” (Hac,22/18)
“Görmez misin ki göklerde ve yerdekiler ve havada kanat çırparak uçan (sıra sıra) kuşlar, bizzat Allah’ı tesbih ederler! Her biri duasını da, tesbihini de kesin şekilde bilir. Allah onların yaptıklarını hakkıyla bilendir.” (Nur 24/41)    
“Yedi (kat) gök, yer ve onların içindekiler O’nu tesbih eder. O’na, hamd ile tesbih etmeyen hiçbir şey yoktur. Fakat (siz) onların tesbihlerini anlayamazsınız. Doğrusu O, Halîm’dir (cezaya acele etmez ve) çok bağışlayıcıdır.”(İsra, 17/44)
“Yeryüzünde yürüyen bütün hayvanlar ve kanatlarıyla uçan bütün kuşlar da ancak sizin gibi birer ümmettir…” (Enam, 6/38.)
Hadislerde hayvan hakları konusunda ısrarlı bir şekilde vurgulanan husus, onların yaşama haklarıdır. Hz. Peygamber’in tavsiye ve uygulamalarında belli başlı zararlılar hariç, (Bk. Buhari, Bed’ul-halk,16;Müslim, Hacc, 66-67) hayvanların faydasız ve keyfi bir şekilde öldürülmesi yasaklanmış, hayvanlara merhametli davranılması gereğine işaret edilmiştir. (Bk. Nesâi, Sayd, 34; Dârimi, Sünen 2, 115)
Diğer taraftan kuşlarla ilgili olarak kuş yuvalarının bozulmaması, yumurta ve yavrularının alınmaması için emir verdiğine, alınmış olan yavru ve yumurtaları yerlerine iade ettiğine dair rivayetleri ve bazı vahşi hayvanların derilerinin elbise, eyer vs. şeklinde kullanılmasını yasaklaması (Bk. Buhâri, Zebâih,13; EbûDâvûd, Libas, 40) göz önüne alınacak olursa, hassasiyet daha iyi anlaşılır. Yine Hz. Peygamber’in karınca, arı, kurbağa, hüdhüd ve surad kuşu vs. gibi hayvanlar karşısındaki tutumu (bunları öldürme yasağı) (Bk. EbûDâvûd, Edeb, 164; İbnMâce, Sayd,10), sonraki nesiller üzerinde fazlasıyla etkili olarak “hayvanın insan üzerindeki hakkı” şeklinde kolektif bilinci doğurmuştur. Öte yandan hayvan türlerinin ve neslinin devamı açısından önemli olan av olgusuna da nasslarda yer almakla birlikte (Bk. Maide.5/1-2; Buhari, Zebâih,1-2; Müslim, Sayd, 1) doğal dengeyi bozan ve eğlence amaçlı avcılığa izin verilmemiştir.(Bk. Ahmed b. Hanbel, Müsned, 1, 357; 2,371)
Ayet ve hadislerde hayvan haklarına ilişkin olarak belirtilen diğer hususlardan biri, onların gıdalarına özen gösterilmesidir. Hz. Peygamber, sağımlı hayvanları sağarken yavrusunun ihmal edilmemesi hususunu tembih etmiştir. ( Ali b.Ebi Bekr Heysemi, Mecmau’z-Zevaid, Beyrut 1407, C.8, S.196)