YUNUS EMRE’DE DİNÎ VE TASAVVUFÎ ANLAYIŞ -2

(Dünden Devamı)
Ezelîden dilimde uş“Tanrı birdürHak’durResûl”
Bunı böyle bilmeziken bir ‘acebmakamdayıdum (168/2)4
Yunus her zaman “Emr-i ma’ruf”u yerine getirmiştir. Sünnet dairesinden de dışarı çıkmaz. Bidatlerin de sünneti bozduğuna inanır:
Emr-i ma’ruf bu dem kaldı bid’atgelüp sünnet öldi
Nasîblinasîbin aldı saladur kudsegidelüm (218/5)
Farz görevler için Allah’ın emri yerine “Çalap buyrugı” terkibini kullanmıştır:5
Benden ögütisteriseneydiverembildügümden
Budur Çalab’unbuyrugı tutun oruç kılun namaz (109/2)
Bana namaz kılmaz diyen ben kılarum namazımı
Kılur isem kılmaz isem ol Hak bilürniyâzımı
Hak’tan artık kimse bilmez; kâfir, müslümankimdürür
Ben kıluram namazımı Hak geçirdiyse nâzımı diyecek kadar şerîatine bağlıdır.
O’na göre, “ledün yolu” (hikmet:tasavvuf yolu) varlık muammasını çözmek için takip edilmesi zarurî olan bir yoldur. O’nun izah ve tasvir ettiği tasavvufî hayatı en ideal bir biçimde Hz. Peygamber yaşamıştır6.
Yunus’un Allah fikri, Esmü’l-Hüsnâ’yamerbût olup vücûd birliğine inanan mutasavvıflarla aynıdır. Allah, “mutlak varlık, mutlak güzel, mutlak fâil”dir. İnsan-ı kâmil, Tanrı’nın tam mazharıdır. Âdem mefhûmundan anlaşılması gereken de insan-ı kâmildir.
Beyitlerde meleklerle ilgili geniş bir değerlendirme mevcuttur. Bu arada, Azrail yerine “can alıcı” veya “dernek dağıtan”; Cebrail yerine “Elçi”; kiramen kâtibin yerine “Tanuklar” şeklinde isim ve sıfatlar kullanılması, Yunus’un Kur’ân ve tasavvuf ıstılahlarının Türkçelerini arayış tavrını ve özellikle Türkçe şuurunu gösterecek mahiyettedir. Dolayısıyle Yunus, Kur’ân’ın ve tasavvufun Türkler tarafından anlaşılmasında Yesevî’den sonra önemli bir merhaledir.
Beyitlerde peygamberler için genellikle “enbiyâ, nebî, canlar veya haslar ifadeleri kullanır. Adından en fazla zikredilen peygamber şüphesiz “Muhammed Peygamberdir. Hz. Muhammed, en üstün meziyetlerle dile getirilmiş ve tanıtılmıştır. Yunus, O’nun temiz fıtratından ve nûrundan bahseder. Kâmil insan olabilmek için örnek alınması gereken tek kişi O’dur.
(Devamı Yarın)

 4 Parantez içerisindeki rakamlar Tatçı’nın aynı adlı eserdeki  gazel ve beyt numaralarıdır.
5 Tatçı, age., s. 143.
 6 Ay. Es. , s. 218.