KUT KAYBETME (İKTİDARDAN DÜŞME) SEBEPLERİ

“Kutadgu Bilig’de Kut ve Töre” adlı kıymetli eserin sahibi Said Beşer Hoca kitabında kut kaybetme sebeplerine özel bir başlık açmış kut kaybetme sebeplerini şu şekilde sıralamıştır:
Kut, töreye uyulduğunda, insanın iç gücünün harekete geçirilmesi mâhiyetinde bir mefhum olarak karşımıza çıkmıştır. Onun zuhûru, görüldüğü üzere, insandaki iyi hasletleri meydana çıkarmak; muhâfazası da bu hasletlerin yanına başka unsurlarla birlikte “halkın duâsı” nı ilave etmek suretiyle sağlanıyordu.
Anlaşılan, insandaki yaradılıştan getirilen ham kuvvet; ancak, hizmet, gönül uyanıklığı, hikmet ve adalet gibi temel kaidelere riayetle ve tabii seyri içerisinde olgunlaşmaktadır.
Meselenin menfi yönü, yâni kut kaybetme sebepleri; olgunlaşmayı durduran, gerilemeye yol açan ve aslında insâni vasıfları öldüren noktalara işaret eden töre hükümleridir. Bu hükümler, içtimâi nizamı tesis etmek yanında, ferdin iç tekâmülünü de hedef almaktadırlar. Tekâmülün tahakkuku için kurulan sistem tabii, ama çok hikmetlidir. Ferdin ıslâhı, cemiyet meselelerinin temelden çözümünü sağlamaktadır. İnsan fıtratına akort edilmiş bir sistemdir.
Şöyle ki;
“Nerede fesat olursa oradan kut kaçar gider; fesat şüphesiz, her yerde, daima beyliğe halel getirir (KB.2104. b.).
“Kut bulmuş kişi fesada yaklaşmaz; çünkü fesat, sönmüş olan (nefs) ateşi(ni) tutuşturur” (K.B.4412. b.).
“Şarap içme” Şarap içme, zina etme kendini koru; ikisi de insana yoksulluk elbisesini giydirir. İçki insanı bir türlü günaha (yazuk) eder; kut zinadan kaçar ve zâninin (zina edenin) yüzüne tükürür.”(K.B.1334-1335. B.) Fesada karışma uzak dur; zina yapma, fısk ve fücur ile kara yüzlü olma”, “Bu iki hareketten ıduk kut kaçar. Bunlar insana fakirlik yolunu açar” (K.B. 1337-1338). Buradaki “İduk kut” kutsal kut demektir. İduk sözcüğü eski Türkçede kutsal olan nesne demektir. Tanrı’dan gelen kut elbette kutsaldır.
“İçki içme, içki içen insanın kut’u elden gider; içki içenin adı deli ve budalaya çıkar” , Çünkü “ Şarap mideye girerse sözü dışarı çıkarır; bu çıkan söz de tekrar kendisini yakar” (K.B. 2655-2656. b. vd.).
“Bak, şu birkaç şey insan için kötüdür. Yalnguk (insan) (da) bunları bilirse kendisini korumuş olur”, “Bunlardan biri yalan söylemektir; ikincisi verilen sözden dönmektir”, “Üçüncüsü ise, içki ibtilasıdır; buna tutulan bir kimse, şüphesiz tamamen boşuna yaşamış olur”, “Biri de insanın inatçı olmasıdır; bu inatçı insan için dünyada sevinç yoktur”, “Yakışıksız hallerden biri de kaba tabiatlı olmaktır; böyle adam başkalarının (kişilerin) evinde tozu dumana katar”, “Biri boş boğaz, hiddetli ve öfkeli olmaktır; söğmeye başlarsa, insanın kalbini kırar”, “İşte bu birkaç şey bir kimse üzerinde toplanırsa ıduk kut ondan kaçar, uzaklaşır” (K.B. 337-343.b.).
“Hükümdar (yâni töre) mukabelede bulundu;- Bir bey için verdiği sözden dönmek çok fena şeydir. Verdiği sözden dönen bey hiçbir zaman dünyaya hâkim olmasın. Yalancı bir hasis kimse halka nasıl beylik edebilir. Bilgi de, bundan daha iyi bir söz söylemiştir: İnsan sözünden dönerse kut da ondan yüz çevirir, kaçar” (K.B. 5072-5076. B.).
Hele “İhtiyarladığı halde nefsine uyan kimse” zaten kut’suzdur (K.B.4076.b.). Kut da layık olmayandan kendisini geri alır (K.B. 1173.b.). Dünya sevgisi, dünyaya gönül verilmesi kut’u zayıflatır (K.B.1173.b.). Zaten “Olmayacak kimseye devlet ve kut gelirse o, ayağına gelen bu devleti derhal teper” (K.B. 1715.b.).
Görüldüğü gibi kut’u kaçıran, zayıflatan şeyler umumiyetle insan fıtratına uymayan davranışlardır. O, daima manevi dünyası ahenkli bir bünyeden tecelli etmektedir. Bu noktada kut’u temsil eden Aytoldı’nın, ölümüne yol açan hastalığı anlatırken kullanılan “Unsurlar arası ahenk bozuldu” ifadesi çok düşündürücüdür” (K.B.1052-1056.b. Başer,1990, s.63-64)
Yüce Allah nasıl ki töreye uygun hareket eden, dürüst, adil ve halka hizmeti şiar edinen kişilere kut veriyorsa, töreye aykırı hareket edenlerden de kutunu geri alırdı. Töreye uygun hareket etmek kut kazanma sebebi ise töreye aykırı hareket etmekte başlıca kut kaybetme sebebiydi.