KUT’UN ALLAH TARAFINDAN VERİLİŞ BİÇİMİ

Kut, mitolojik bir unsur olarak da karşımıza çıkmaktadır. Gökten inen bir nurdan doğan Buguhan ve oğulları sahip oldukları “kut taşı” sayesinde Uygur soyunun egemenliğini sürdürmekteyken bu taşın yitirilmesiyle hâkimiyetlerini kaybedip topraklarından göç etmek zorunda kalmışlardır (Turan, 2005: 97). Turan, Kut Dağı’ndan da bahseder. Kut Dağı, Çinlilerin hilesi ile parçalandığı için kuraklık başlamış ve Uygurlar Orhon bölgesinden Beşbalığ bölgesine ve Doğu Türkistan’a göç etmek zorunda kalmışlardır (Turan, 2005: 80). Kaşgarlı Mahmud “kut” tabirine “devlet” anlamını vermiştir. Kutadgu Bilig’in isminde de bulunan “kutadgu” ibaresi, kutadmak fiilinden yapılmış masdar olup, kut’a eriştirmek, kut sahibi kılmak demektir. Kut, Tanrı’nın vermiş olduğu bir lütuf ve keremdir; talih ve rastlantı değildir. Sonucu ise başarı olarak görülür. XI. yy’da Kaşgarlı Mahmud kut’u, devlet olarak ele almıştır. Devletli olan, ikbâl ve saadet sahibi olmalıdır. Ancak o günkü saadet sözü bugünkü mesut olmak ile aynı anlamı karşılamamaktadır. Kut ve kutluluk; halkın anlayışı ile bir devlet kuşu gibidir (Ögel, 1982).
Eski Türklerde “kut” kelimesine şu anlamlar verilmiştir: 1) can, ruh; 2) baht, uğur, başarı, rızık; 3) yücelik, mertebe; 4) gerçeğe ulaşmak, aydınlanmak, 5) sevinç (Kazakistan Ulttıq Entsiklopediyası, 2004, s. 149’dan akt. Bogenbayev ve Calmırza, 2014, s. 70).
Kut, Tanrı tarafından çeşitli vasıta ve çeşitli biçimlerde verilir. Kimi zaman Ergenekon destanında olduğu gibi Gök-Böri (Bozkurt)yol gösterici olur, kimi zaman Ahmed Yesevi’ye Hz. Muhammed’in emanetini veren Arıstanbab (Arslan Baba), kimi zaman Oğuz nesline gönderilen Irkıl Hoca ve Korkut Ata figürleri vasıtasıyla kut kişide belirir. Selçuklu Başbuğu Tuğrul Bey de Baba Tahir rehberliğiyle adeta şahsiyet bulur (Çetin, İ:Türkiz:63).
Yusuf Has Hacib’in eserinde kut, hükümdar Gündogdı’ya veziri Aytoldu kimliğinde gelmiştir. Tarihi kaynaklarımıza göre kut, Oğuz Han’a Irkıl Hoca, Bilge Kağan’a Tonyukuk, Osman Gâzi’de Şeyh Edebali, Fatih’te Akşemseddin, kimliğiyle erişmiştir.