Nöbetçi Eczaneler
Birçok tarih kitaplarında adı geçen, bir âlimden söz edeceğim. Ne yazık ki, doğum yerinde onunla ilgili bir şey yapılmamıştır, yapılmamaktadır. Bu büyük âlimin adı, Mevlâna Alâeddin Ali Esved bin Ömer’dir. Doğum yeri Karahisar-ı Devle, yani Afyonkarahisar’dır. İlk tahsilini burada aldıktan sonra İran’a giderek, oradaki ünlü âlimlerden feyz almış, iyi bir tahsil yaptıktan sonra Yurda dönmüş, müderris olarak, talebe yetiştirmiş ve kitap yazmakla uğraşmıştır.
Osmanlı Devleti’nin ikinci sultanı Osman Gazi, İznik’i zapt ettiğinde, bir medrese kurup, başına da Tacüddin Kürdî’yi atamıştır. O’nun ölümü üzerine, Karahisar-ı Devle’den, hemşehrimiz Alâeddin Ali Esved davet edilerek, bu medresenin baş müderrisi olarak görevlendirilmiştir.
Büyük oğlu Hasan Paşa ile birlikte İznik’e yerleşen A.Ali Esved, ölünceye kadar burada ve medresenin başında kalmış ve Molla Şemsettin Fenarî, Eşrefoğlu Abdullah-i Rûmî, Çandarlı Kara Halil (Hayreddin Paşa ve oğlu Şeyh Kutbettin gibi birçok ünlü âlim yetiştirmiştir. Ankaralı Hacı Bayram Velî ile de samimi dost olan Alêddin Ali, kızı Zeliha ile oğlunu evlendirmiştir.
Tarihteki ünlü seyyahlardan biri olan İbn Batuta, İznik seyahatini anlatırken şöyle yazar: “İznik’te İmam Hoca Hacı Alaeddin’e inmiştik. Bu zat da pek cömert ve olgun bir kimse olup, kendisini ne zaman ziyaret etsim, yemek çıkarmadan beni salmazdı. Ne kadar güzel yüzlü ise, o kadar da iyi huylu idi. Sözü geçen Hatunu onunla birlikte ziyaret ettik. Bizlere ikram ve iltifatta bulundu. İznik’e gelişimizden birkaç gün geçmişti ki, Orhan Bey (Gazi Sultan) buraya geldi…”(1)
Alâeddin Ali Esved, çevresinde “Kara Hoca”, “Karaca Hoca” namı ile anılmış vı bazı kaynaklar ondan bu san ile bahsetmiştir. Ayrıca Nişancı Tarihi de ondan “Minela Kara Ali” diye söz etmektedir.
*Vukuyetilzatiye fî mesaili hidayet, (İki cilt)
*Şerh-i Muganni
*Rümuzül Esrar ve künuzülesrar (Sultan Murat Hüdavendigar adına ve 1385’de yazılan eserdir)
Gibi eserlerin müellifi olan Kara Hoca İslâm Hukuku üzerinde düşünüp, fikir üreten, gelmiş geçmiş en büyük fakıhlardan biridir.
20 Ekim 1397 tarihinde İznik’te Medresesinin bulunduğu Eşrefzade Mahallesinde vefat etmiş ve özel türbesine defnedilmiştir.
Şakayık-i Numaniye çevirisi Osmanlı Müellifleri adlı eserde şöyle denilmektedir: “Mevlâna Alaeddin Ali, Osmanlı Devleti’nin kültürel yönden başta gelen kurucularındandır. Tarihlerin dediği gibi, Kara Halil Hayreddin Paşa’yı yetiştirmek ona yeter…”
HASAN PAŞA
Şehrimizde dünyaya gelen Hasan Paşa da babası Alâeddin Ali Esved ile birlikte İznik’e yerleşmiştir. İlk öğrenimi babasından, medrese eğitimini de Şeyh Cemalettin Aksarayî’den almış, Bursa’da kendi adına yaptırılan medresede uzun zaman müderrislik yapmıştır. Bursa’da Deveciler Mezarlığı karşısında bulunan bu medresede hem öğrenci yetiştirmiş, hem de kitaplar yazmıştır.
1400 yılında vefat, medresenin avlusuna defnedilmiştir. Adının yanındaki “Paşa” sözünün nedeni, Türkmen geleneğine göre, babasının en büyük oğlu olmasından dolayıdır.
ŞEYH KUTBETTİN
Alaeddin Ali Esved’in oğludur. Ünlü âlim Molla Fenari’nin en yakın arkadaşıdır. İlk öğrenimi babası ve ağabeyi Hasan Paşa’dan almıştır. Ayrıca kaynatası Hacı Bayram Velî’nin de rahle-i tedrisinden geçmiştir.
İlim sahasında bir deha oluşundan dolayı hiçbir şeyden ve kimseden çekinmeden hareket etmiş, Anadolu’yu zapt eden Timur’a şunu demiştir: “Sen katledüp, şeyten sıfatı ile iftihar edersin!”
1418 yılında İznik’te vefat eden Kutbettin, Hayrettin Paşa torunlarından Halil Paşa Camiinin bitişiğindeki türbeye defnedilmiştir. Bu türbe Nilüfer Hatun imareti ile Yeşil Cami arasındadır. Türbe Halil Paşa’nın oğlu ve II.Bayezid’in Veziri İbrahim Paşa tarafından restore edilmiştir.
Şeyh Kutbettin “Tefsir-i Kutbettin”, “El Akidül Ademin”, “Camiî Mukaddeme” ve “Rahmetül Kutûp” adlı eserlerin müellifidir.
MEHMET MUHİTTİN
Alâeddin Ali’nin torunu, Şeyh Kutbettin’in oğlu, Hacı Bayram Veli’nin torunu olan Mehmet Muhittin, Molla Fenari’nin seçkin ve önem verdiği öğrencisidir.
Tasavvuf ilmi üzerinde çalışmış ve Süleymaniye’deki Yahya Efendi Kütüphanesi’nde bulunan 10 değerli eser yayımlamıştır.
Edirne’de Tatar Mezarlığı’nda bulunan mezar taşına göre; 2431 tarihinde vefat etmiştir. Ancak İznik’te medfun bulunması ihtimali daha kuvvetlidir. Zira Bursalı Tahir’in “Osmanlı Müellifleri” adlı eserinde ona ait bir sanduka bulunduğu yazılıdır.
***
Başkanlığını yaptığım Halk Kültürü (Folklor) Araştırmaları Kurumu olarak, İznik Kaymakamlığı ile birlikte 3 önemli sempozyum yaptık. Uluslararası nitelikli bu sempozyumlarda İznik’in çeşitli yönlerini ele alan bildiriler sunuldu. O arada ben, Kara Hoca, oğulları ve torunu iile ilgili bir bildiri sunmayı arzu ettim ama, yeterli bilgi ve belgeye ulaşamadığım için, gerçekleştiremedim. 1971 yılında İsmet Parmaksızoğlu seçkisi ile 1000 Temel Eser dizisinde yayımlanan, İbn Batuta Seyahatnamesi’nden Seçmeler”; “Nişancı Tarihi”ndeki bazı bilgiler; Rahmetli Süleyman Gönçer’in “Afyon İli Tarihi”nin 1. Cildi gibi eserlerde bilgiler vardı ama, bunlar da yeterli olamazdı.
Öyleyse, enine boyuna, derinliğine bir araştırma yapılmalı değil midir?…Peki kim yapacak bunu?… Bana göre görev, Kocatepe Üniversitesi’’nin ilgili birimlerine düşer.
İrfan Ünver NASRATTINOĞLU
