Doğumunun 100.Yıldönümünde Kerküklü Ata Terzibaşı’nı Anarken

Demiştim ki, “nerede insan yaşıyorsa orada Türk vardır, Türk kültürü vardır, Türk dili vardır”… Demiştim, çünkü Dünyayı fır döndüğüm yıllarda,1979’dan 1997’ye kadar 7 kez Irak’a davet edilmiş; bu ülkenin tüm vilayetlerini gezip görmüş, önemli şahsiyetleriyle tanışıp, görüşmüştüm. Tanıdığım müstesna kişilerden birisi de Türklük Biliminin bilginlerinden olan Ata Terzibaşı idi. Bu büyük bilginle, Türkiye seyahatlerinin bazılarında da görüşmek zevk ve mutluluğunu yaşamıştım.

Irak Türklerinin yetiştirdiği büyük bilgin Ata Terzibaşı, 100 yıl önce, 14 Kasım 1924 tarihinde, Kerkük’ün kadim Piryadi Mahallesinin Terzibaşı sokağındaki ata mekânında dünyaya geldi. Bu mekanın bulunduğu yöre, Kerkük’ün, asil ailelerinin yaşadıkları mahaldir. Babası Ömer Terzibaşı’nın atası Tabur İmamlığı yapan Abdüllatif Efendi’dir. Ata Bey hiç evlenmemiş olup, bu hususta kendisine yöneltilen sorulara şu yanıtı vermiştir: ”Ben kitaplarımla evliyim!…”

İlk öğrenimini mahalle mektebinde yapan Ata Terzibaşı, Kur’an’ı Kerim’i hatmettikten sonra Fuzuli’nin eserleri üzerine eğilerek, kişiliğini oluşturmuş, ilk ve orta öğrenimini doğduğu kentte tamamladıktan sonra, 1945-1950 yılları arasında Bağdat Üniversitesi’nde hukuk tahsili yapmıştır.

Ata Terzibaşı hukukçu olmuştur ama, çalışmalarının yoğunluğunu Irak Türkmen edebiyatı, sanatı, kültürü vb. gibi hususlara ayırmıştır. Bu cümleden olarak, birçok gazete ve dergilerde, yoğunlaştığı konularla ilgili yazılar yayımlamıştır. Ayrıca peş-peşe yayımladığı kitaplarla, Türkmen literatürüne çok değerli eserler kazandırmıştır.

Örneğin 1955, 1956 ve 1957 yıllarında 13 ciltten oluşan Kerkük Hoyratları ve Manileri adlı eseri çok büyük bir değer taşımaktadır. Keza Türkiye’de de basılan Kerkük Şairleri külliyatı da Irak’taki Türk mührünün somut belgesidir. Ayrıca İmadeddin Nesimi, Fuzuli, Ruhi Bağdadi, vb.gibi klasik Türk şairleriyle ilgili eserleri de vardır.

1953 yılından 2014 yılına kadar 50 eser yayımlamış olan Ata Terzibaşı’nın bütün eserlerinin topluca yayımlanıp, Türk Dünyası ülkelerine de yayılması çok yararlı olurdu.

İz bırakmış ve gerçek bir araştırmacı yazar olan Ata Terzibaşı için, gerçek bir gazetecidir demek de doğrudur. Zira çok değişik konuları içeren makaleleri Kerkük’te münteşir haftalık Kerkük gazetesi yayımlandığı gibi, Türkçe ve Arapça yayımlanan Afak adlı Gazetenin de hem baş yazarı, hem de genel yayın yönetmeni olmuştur.

Ne var ki, 1958 yılında yayına başlayan Beşir Gazetesindeki yazılarından dolayı, savaş bahane edilerek, tutuklanıp, bir süre hapsedilen Ata Terzibaşı, bilahare Hille kentinde sürgün hayatına mahkûm edilmiştir.

Yukarıda da değindiğim gibi, Ata Bey, çok değişik yayın organlarında yazılar yayımlamış, bu yazılarda da birçok değişik mahlaslar kullanmıştır. Örneğin A.T., Ataullah Terzibaşı, Mecit Türkekul, Ömerzade Allahverdi bu mahlâslardan bazılarıdır..

1960 yılında kurulan Türkmen Kardeşlik Ocağı’nın yayımorganı olarak yayımlanmış olan (benim de iki-üç yazımın yayımlandığı) “Kardeşlik Dergisi”nde Türkmen dili, edebiyatı, folkloru gibi hususlarda yazılar yayımlamış olan Terzibaşı’nın araştırma ve derleme çalışmalarının yanısıra, günlük makalelerinden de yapılacak seçmelerle, duygu ve düşüncelerini geleceğe aktarmak ne güzel olurdu…

Ata Terzibaşı, elbette Türkiye’de de biliniyor ve yukarıda da belirttiğim gibi, zaman zaman da olsa Türkiye’de ve Irak’ta görüşebilme olanağı buluyorduk. Kuşkusuz kimi kurum ve kuruluşlar da onu onore eden ünvanlarla onurlandırıyorlardı. Örneğin Azerbaycan Bakü Devlet Üniversitesi ona Fahri Doktor ünvanı vermişti. Türkiye Yazarlar Birliği “Ömür boyu Onur Ödülü”, Avrasya Yazarlar Birliği “Türk Dünyasına Hizmet Ödülü” verdiler. Kuşkusuz Kerkük’deki kimi kuruluşlar da hemşehrileri Ata Terzibaşını değişik biçimlerde ödüllendirdiler.

31 Mart 2016 tarihi Irak Türklüğünün bayraktarı Ata Terzibaşı’nın vefat ettiği acı gündür. Ertesi gün, Kerkük Musalla mezarlığında toprağa verilen büyük bilgin uçmağa vardı…

Azerbaycan Bilimler Akademisi’nin yayım organı olan Dede Korkud Dergisi, bu yılın başında yayımladığı 2024/2. Sayısını Ata Terzibaşı’nın doğumunun 100.yılına adamıştır. Derginin bu sayısında yer alan makaleler şunlardır:

Akademik İsa Habibbəyli:“Kərkük Edebiyatşünaslık Dünyasının Zirvəsi”
Akademik Muhtar İmanov: ”Ata Tərzibaşı Araştırmalarında Hoyrat və Manilərin yeri”
Dr.Gəzənfər Paşayev: “Yazılı və Şifahi Edəbiyatta Ata Tərzibaşı fenomeni”
Sabir Rüstəmhanlı: “Ata Tərzibaşı Kerkük’ün Sönməz Türk Ocağı”
Şəmsəddin Kuzəçi:“Kərkükün Milli TetkikatçısıAta Tərzibaşı” fil
Doç.Dr.Afaq Ramazanova: “Ata Tərzibaşı və Arzu-Kamber Dastanı”
Doç.Dr.Sakinə Kaybalıyeva:,” Ata Tərzibaşı ve Irak-Türkmen Folkloru”
Doç.Dr.Şakir Albalıyev: “Ata Tərzibaşı Təzkirəçi və Folklorşünas gibi”
Orhan İsayev: “Ata Tərzibaşı Publisistikasının Esas Hususiyetləri”

10.Prof.Dr. Ramazan Gafarlı: “Irak-Türkmen Folklorunun Umum Azərbaycan

Poetik Şifahi Halq Yaratıcılığı ile Tipoloji Mukayesesi və özellikləri”

11.Prof. Efzeleddin Asker:“Büyük Türkmenler və Muasır Türk Halkları”

12.Prof.Elman Kuliyev: “Abdüllatif Benderoğlu’nun Hayatı və Yaradıcılığı”

13.Doç. Oruç Aliyev: “Irak-Türkmen Nağıllarının İdeya-Bedii Hususiyetləri”

14.Nizami Adışirinov: “Arzu-Kamber Destanının Mitolojisi”

15.Halide Memmedova: Irak Türkmenlerinin Folklorunda Doğuluş İnançları”

16.Ülker Dadaşova: “Irak-Türkmen Folklorunun Bedii Nümunelerində Semantik Forma”

***

Ata Terzibaşı’nın 66 kitabı yayımlanmış olup şu kitaplar Türkçe yazılmıştır: