Şark yıllıkları ticaret yapmayı amaçlayan yurtiçi ve yurtdışı üretici ve tüccarların adreslerini, üretime ve ticarete konu olan malların üretiminin nerelerde yapıldığı gibi hususları paylaşmak suretiyle, üretici, tüccar ve sanayicileri birbirlerinden haberdar ederek kolayca iletişim kurmalarını sağlamayı hedeflemiştir.
Şark Ticaret Yıllıkları yayınlanmadan öncede başta Fransa olmak üzere, diğer ülkelerde de bu konuya yakın benzer rehberler yayınlanmıştır. Firmin-Didot Kardeşler tarafından Paris’te yayınlanan ve Osmanlı şehirlerinin ticari durumları ile ilgili ayrıntılı bilgiler vermeyip, genel bilgilerle yetinen Didot-Bottin ticaret rehberlerini örnek verebiliriz.1
“Şark ticaret yıllıklarından ilki, İndicateur  Constantinopolitain adıyla, Raphaël César Cervati ve N. C. Sargologo tarafından Türkçe ve Fransızca olarak 1868 yılında yayımlanmıştır. İstanbul’u Doğu’nun başkenti olarak tanımlayan bu kılavuz, Osmanlı ailesi, devlet erkânı, kutsal dinlerin ibadet mekânları, elçilik ve konsolosluklar, Osmanlı telgraf ve posta teşkilatı, demiryolları, İstanbul’un banker, tüccar, esnaf ve zanaatkâr kesimi hakkında ayrıntılı bilgiler içerir.
1880 yılından itibaren daha düzenli şekilde yayın hayatına giren yıllıklar, 1883 yılına kadar İndicateur  Ottoman  İllustré, 1887-1888 yılları arasında İndicateur  Oriental, 1891-1930 yılları arasında Annuaire Oriental ve 1931-1945 yılları arasında ise Şark Ticaret Yıllıkları adı altında yayın hayatına devam etmiştir. İstanbul’a yönelik bir kılavuz olmayı hedeflerken, İndicateur Ottoman İllustré başlığı altında tüm Osmanlı Devleti’nin ticari yaşamına yönelen yıllıklar, Annuaire Oriental du Commerce adı altında sadece bu topraklarla sınırlı kalmayıp Doğu dünyasına açılmıştır”2
Şark ticaret yıllıkları sayesinde İmparatorluk içinden ve dışından yerli yabancı tüccar ve üreticiler birbirleriyle karşılıklı daha kolay ilişkiler kurabilme imkânı bulabilmişlerdir. Yayınlanan rehberlerdeki bilgiler sayesinde alıcı ve satıcılar hangi bölgede kimin ne ürettiğine, o alanda kimlerin faaliyet gösterdiğine, o bölgenin idarecilerinin ve diğer yetkililerinin kimler olduğuna, üretimin yapıldığı veya ticari malların bulunduğu merkezlerin ulaşım, nüfus, konaklama imkânlarına dair bilgilere ulaşabiliyorlardı.
Tüm bunlar alım-satım işlerinde tüccar ve üreticinin işlerini büyük ölçüde kolaylaştırmıştır. Ayrıca şark yıllıklarında İmparatorluk tebaasını oluşturan milletlerin hangi ticari alanlara yönelip etkin oldukları da genel hatlarıyla görülebilmektedir. Şark yıllıkları birer arşiv belgesi yerine geçerek o dönem şehir, kaza ve nahiyelerinin önde gelen mahalli esnaf, tüccar, üretici vb… kişileri hakkında bugün bile bilgi sahibi olmamızı kolaylaştırmaktadır.
Yazımızın konusunu teşkil eden ve 1891 yılında yayınlanan, “Annuaire oriental (ancien Indicateur oriental) du commerce, de l’industrie, de l’administration et de la magistrature 1891” 1891 Yılı Ticaret, Sanayi, İdare ve Yargıda Şark Rehberi (eski Doğu Göstergeleri) adlı eserdir.3
Ticaret yıllığı Fransızca olarak yayınlanmıştır. İlk sayfalarda 1891 yılı takvimine yer verilmiştir. Bu takvimde Müslümanların, Rumların, Ermenilerin ve Musevilerin önemli gün ve geceleri belirtilmiştir.4 Yıllığın ilerleyen bölümlerinde “Osmanlı İmparatorluğu yüzölçümü ve nüfusu” başlığı ile İmparatorluğun hâkimiyetindeki alanların yüzölçümleri ve nüfus bilgileri verilmektedir.
    Yüzölçümü(Km2)    Nüfusu
Avrupa toprakları    326.375    9.158.466  
Asya toprakları    1.890.000    16.133.000
Sisam Prensliği    468    43.117
Afrika Toprakları
Trablusgarb Vilayeti    1.033.000    1.000.000
Mısır    1.021.354    6.817.265
Buna göre imparatorluk toplamda 4.271.197 Km2 büyüklüğünde bir yüzölçümüne sahipken, idaresindeki bu yerlerde toplam 33.151.570 nüfus yaşamaktaydı.5 Buradan devamla imparatorluğun idari yapılanması hakkında “İdari Bölümler” başlığı altında şu bilgilere değinilmekteydi. (Devamı Yarın)

1Annuaire General Du Commerce, De L’İndustrie, De La Magistrature Et De L’Administration ou Almanach Des 500.000 Adresses, De Paris, Des Departements Et Des Pays Etrangers Publie Par Firmin Didot Freres
2(http://www.obarsiv.com/koleksiyon1.html.)
3Annuaire Oriental (Ancien Indicateur Oriental) Du Commerce, De L’industrie, De L’administration Et De La Magistrature…. 1891. (Raphaël César Cervati)
4 Annuaire Oriental 1891 sayfa (3-54)
5Annuaire Oriental 1891 sayfa 59