EN BÜYÜK İLİM HEYBET VE HAYÂDIR

İbn Ata da, “En büyük ilim heybet ve hayâdır. (Bir kimsenin kalbinden) heybet ve hayâ (duygusu) gitti mi, artık onda hayır kalmaz” demiştir. Hayâ ile ilgili olarak Sırrıyyu’s-Sakatî’nin şöyle dediği rivayet edilir: “Hayâ ve üns kalbin kapısını çalarlar, eğer burada zühd ve verâ’ bulursa konaklarlar, aksi takdirde geçip giderler.”
“Hayâ Allah’ın nimetlerini görmektir, ibadet ve ameldeki kusurları görmektir. Bu iki görüş arasından bir hal doğar ve ona hayâ adı verilir.”
İnsandan istenen, Allah’ın yüce ahlakıyla ahlaklanması ve bu şekilde “Allah’ın yeryüzündeki halifesi” olmasıdır. Hem Resulullah(s.a.v) ve hem de gönderilmiş tüm diğer peygamberler bu ahlakın birer canlı tanığı ve uygulayıcısı olmuşlardır. Nitekim Resulullah (s.a.v)  “Ben güzel ahlakı tamamlamak üzere gönderildim” bir başka yerde ise; “İyi huyları tamamlamak, iyi ahlâkı dünyaya yaymak için gönderildim” buyurmuştur.
Bir ayeti kerimede Rabbimiz; “Andolsun ki, sizin için, Allah’a ve ahiret gününe kavuşmayı umanlar ve Allah’ı çok anan kimseler için Resulullah en güzel örnektir.” (Ahzab, 21) buyuruyor.
Bundan dolayı olacak ki Resulullah yetiştirmiş olduğu sahabesinin her şeyiyle ilgilenmiş, onu adeta tepeden tırnağa bu ahlaka göre yetiştirmiştir. Sahabeyi bu güzel ahlaka teşvik etmek için birçok ifadesinden bir tanesi şöyledir; Ebû’d-Derdâ (r.a.)’dan rivayetle Allah Resulü (s.a.v.) buyurdu: “Kıyamet günü mü’minin terazisinde güzel ahlâktan daha ağır bir şey yoktur. Allah Teâlâ, çirkin ve ne konuştuğunu bilmeyenlerden nefret eder.”
Yine Âişe (r.a.)’dan rivayetle Peygamber Efendimiz şöyle buyurmuştur : “İman bakımından müminlerin en mükemmeli, ahlâkça en güzel olan ve ailesine en güzel davrananlardır.”
Bir diğer hadiste ise; “Şüphesiz mü’min güzel ahlâk sayesinde, oruç tutan ve gece namaz kılanların derecesine ulaşır.” (Ebû Dâvud)
İşte bu anlayışla yetişen sahabeler ve onlardan sonra onların yolundan gidenler sahip oldukları bu yüce ahlakları sayesinde insanlığın iftihar tablosunu oluşturmuş büyük medeniyetler ve devletler kurmuşlardır.