Nöbetçi Eczaneler
Türkiye’de tasarruflarını faizsiz bir şekilde değerlendirmek isteyen kişi ve kurumlara hizmet vermek amacı ile 17.04.1975 tarih ve 1877 sayılı yetki kanununa dayanarak ilk faizsiz banka Devlet Sanayi ve İşçi Yatırım Bankası (DESİYAB) kurulmuştur. Bankaya yasa ile bazı görevler verilmiştir. Bu görevler ve çalışma şekli; tasarrufu teşvik etmek ve fon sağlamak, yatırım teşebbüslerine teknik yardımda bulunmak, sanayi yatırımlarını ve işletmelerini finanse etmek, yatırımcı ve işletmeci teşebbüslerin kurulmasına öncülük etmek ve sermayelerine iştirak etmek, kaynakları uzun vadeli kalkınma planı ve yıllık programlarının hedefine ve toplum yararına uygun yatırımlara yöneltmek ve gelişmişlik farklarını azaltıcı faaliyetlerde bulunmak ve halkın kalkınma gayretlerini desteklemek, kurulacak bankanın teşkilât ve çalışma esaslarını tespit etmek şeklindedir. Yasa ile verilen bu görevler çerçevesinde hareket eden DESİYAP Türkiye’de ilk faizsiz kurum uygulaması gerçekleştirmiştir. Banka 1976 yılında fiili olarak çalışmaya başlamıştır. Banka faaliyette bulunduğu dönemde 54’ü İşçi Şirketi olmak üzere toplam 201 şirkete hizmet vermiştir ancak kurumsallaşma sürecinde yaşanan zorluklar nedeniyle kanunda belirtilen amaçlara ulaşamamış ve faaliyetleri 1983 yılında sonlandırılmıştır.
Türkiye’de “Özel Finans Kurumu” ismi ile İslâmi bankacılık uygulaması ilk olarak 1984 yılında başlamıştır. 16.12.1983 tarihli Bakanlar Kurulu Kararına istinaden Albaraka Türk Özel Finans Kurumu 21.01.1985 tarihi itibariyle T.C. Merkez Bankasından faaliyet izni almış olup aynı yıl Suudi Arabistan merkezli Faisal Finans da faaliyetine başlamıştır. Daha sonraki yıllar itibariyle; 1989 yılında Kuveyt Türk Evkaf Finans Kurumu A.Ş., 1991 yılında Anadolu Finans Kurumu A.Ş., 1995 yılında İhlâs Finans Kurumu A.Ş., 1996 yılında ise Asya Finans Kurumu A.Ş. açılmıştır. Kamu tarafından katılım bankacılığı ile ilgili atılım gerçekleştirilmek suretiyle 2015 yılında Ziraat Katılım Bankası ve 2016 yılında Vakıf Katılım Bankası kurulmuştur.
İslâmi finansın uygulama alanlarından birisi de kavramsal olarak “tekâfül” diye adlandırılan İslâmi Sigortacılıktır. Türkiye’de 2009 yılında kurulan Neova Sigorta A.Ş. ilk olarak İslâmi sigortacılık şeklinde kurulmuş olan kuruluştur. 2015 yılından itibaren kamu sermayeli T.C. Ziraat Bankası A.Ş. ve T. Vakıflar Bankası A.Ş.ne ait sigorta şirketleri pencere modeli ile tekâfül sigorta hizmetleri vermeye başlamıştır. Doğa Sigorta ise kooperatif sigorta şirketi olarak kurulmuş olup daha sonra tür değiştirerek katılım sigortacılığı alanında hizmet sunmaya başlamıştır. Tekâfül Sigortacılığı kapsamında faaliyette bulunan kuruluşlar itibariyle; 2011 yılında kurulan Asya Emeklilik (Bu şirket TMSF’ye devredildikten sonra 2016 yılında Türkiye Tarım Kredi Kooperatifleri tarafından satın alınmıştır.) 2017 yılında ismi Bereket Emeklilik olarak değiştirilmiş olarak faaliyetine devam etmektedir. 2013 yılında Al Baraka Türk ve Kuveyt Türk ortaklığı ile Katılım Emeklilik kurulmuştur. Bu kuruluşlara ek olarak HDI Sigorta, Doğa Sigorta, Ziraat Sigorta ve Vakıf Emeklilik şirketleri, konvansiyonel sigortacılık hizmetleri ile birlikte pencere modeli ile katılım sigortacılığı hizmeti vermektedir.
Katılım Sigortacılığı sektöründe 2019 yılı itibariyle toplam 12 şirket faaliyette bulunmaktadır. Bu şirketlerden 7 tanesi hayat dışı branşlarda ve 5 tanesi ise hayat/emeklilik branşında faaliyette bulunmaktadır. Sigorta şirketlerinden 4’ü “tam tekâfül modeli” olarak faaliyette iken 8 şirket ise “pencere usulü” ile tanımlanan sisteme uygun olarak konvansiyonel sigortacılık işlemleri ile birlikte katılım sigortacılığı faaliyetleri yapmaktadır. Katılım sigortacılığı ile ilgili bir başka önemli durum ise T.C. Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından 20 Eylül 2017 tarihinde yayımlanan “Katılım Sigortacılığı Çalışma Usul ve Esasları Hakkında Yönetmelik” ile Sigorta Birliği nezdinde 2018 yılında hayat dışı ve hayat/emeklilik şirketleri temsilcilerinden oluşan Katılım Sigortacılığı İnceleme ve Araştırma Komitesi kurulmuştur (TSB, 2019). Son olarak Sigortacılık ve Özel Emeklilik Düzenleme ve Denetleme Kurumu tarafından 19/12/2020 tarih ve 31339 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan “Katılım Esasları Çerçevesinde Sigortacılık ve Bireysel Emeklilik Faaliyetlerine İlişkin Yönetmelik” ile katılım esasları çerçevesinde Sigortacılık ve bireysel emeklilik faaliyetlerinin yürütülmesi için gerekli usul ve esaslar belirlenerek yürürlüğe girmiştir.
İslâmi finans araçlarından bir diğer önemli kavram ise sukûktur. Türkiye’de sukûk ihracı, varlık kiralama şirketlerince gerçekleştirilen kira sertifikaları şeklinde uygulanmaktadır. 2010’da “Sermaye Piyasası Kurulu (SPK)” tarafından Kira Sertifikaları ile ilgili ilk tebliğ “1 Nisan 2010’da” yayınlanmıştır. Sadece “İcara Sukûk” yöntemini içeren bu tebliğ ile 1 adet kira sertifikası ihracı gerçekleştirilmiştir. 2013 yılında yürürlüğe giren tebliğle ise bütün sukûk türlerinde ihraç yapabilme hakkı tanınmaktadır. Bu tebliğ ile kira sertifikaları tanımlanmış, “Varlık Kiralama Şirketlerine (VKŞ)” değinilmiş ve her türlü varlık ve hakkın finansmanı hususunda yapılabilirliği ifade edilmiştir.
Tebliğ’de onay verilen kira sertifikalarının türleri ise;
– Sahipliğe dayalı kira sertifikaları,
– Yönetim sözleşmesine dayalı kira sertifikaları,
– Alım-satıma dayalı kira sertifikaları,
– Ortaklığa dayalı kira sertifikaları,
– Eser sözleşmesine dayalı kira sertifikaları şeklindedir.
Sukûk ihracı ile ilgili olarak Türkiye, yıllar itibariyle artış göstermiştir. 2019 yılı itibariyle 213 adet ihraç ile toplam 13,070 milyar ABD doları sukûk ihracı gerçekleştirilmiştir. Vergi tarafsızlığı sağlanan sukûk yapılarının çeşitlendirilmesine yönelik olarak uygulanabilir çözümler, Türkiye’nin sukûk ihracının geliştirilmesinde kilit rol oynamaktadır. Türkiye, geçmişten beri bütçe açıklarını finanse etmek için iç ve dış borçlanma senetleri ihraç ederek sermaye piyasası araçlarından faydalanmaktadır. Bugüne kadar devlet sukûku ihraçları toplam devlet borçlanma senedi ihraçlarının yalnızca yaklaşık yüzde 3’ünü oluşturmuştur. 2016’dan beri Hazine hem 2 yıl hem de 5 yıl vadeli sukûk ihraç etmektedir. Ayrıca Hazine 2016’dan beri iç piyasada TÜFE’ye endeksli icâre sukûku ve sabit kira ödemeli sukûk ihraç etmektedir. Buna ek olarak sukûk araçlarını çeşitlendirmek için 2017’de iç piyasada bireysel yatırımcılara altın cinsinden icâre sukûku ihraç etmeye başlamıştır. Hazine, uluslararası piyasada 5 ile 10 yıl arasında vadeye sahip ABD doları biriminde sukûk ihraçları gerçekleştirmektedir.
2021 yılı itibariyle Albaraka Türk Katılım Bankası, Kuveyt Türk Katılım Bankası ve Türkiye Finans Katılım Bankasına ek olarak kamu tarafında Ziraat Katılım Bankası, Vakıf Katılım Bankası ile Emlak Katılım Bankası sisteme dâhil olarak günümüzde altı tane katılım bankası faaliyet göstermektedir. Türkiye ekonomisi yönünden gelinen bu noktada 2019 yılı itibariyle yaklaşık toplam finansal varlıkları 15,41 trilyon TL’dir. 2019 yılı itibariyle Türkiye İslâmi finansal varlıkları toplam 311,2 milyar TL olup varlık dağılımı ise 284 milyar TL Katılım Bankacılığı, 24 milyar TL Sukûk, 3,2 milyar TL Tekâfül şeklindedir. Türkiye’de İslâmi finansal varlıklar konsolide finansal varlıklar içerisinde yaklaşık %2’lik kısmı oluşturmaktadır.
Selam ve dua ile…
1 Ersan Özgür’ün “İSLÂMİ FİNANS Türkiye İçin Küresel Strateji İstanbul İslâmi Finans Merkezi” adlı kitabından alıntı yapılarak hazırlanmıştır.
