Nöbetçi Eczaneler
Alişir Nevai, Mevlâna Celaleddin Rumi ve Genceli Nizami gibi, Farsça yazmış olmasına rağmen, bir Türk şairidir. Özbekler Nevai’nin Özbek olduğunu iddia ederken, Uygurlar da onun, Uygur Türklerinden olduğunu savunuyorlar. Tabii bu arada, İranlılar ve Afganlar da ona sahip çıkıyorlar. Ama kim ne derse desin, hangi boya mensup olursa olsun, Alişir Nevai bir Türk şairidir ve o bütün Türk Milletinin malıdır…
Nevai, 9 Şubat 1441 tarihinde, Herat’da dünyaya geldi. Gençliği Meşhed, Herat, Semerkand gibi, 15.yüzyılın kültür merkezlerinde geçti. Okul arkadaşlarından Hüseyin Baykara, Herat’ı işgal edip, Horasan sultanı olunca Alişir’i Herat’a çağırdı ve onu kendisine, önce nişancı, sonra da divan beyi yaptı. Bundan sonra Horasan tarihinde, önemli bir devlet adamı olarak yer alan Nevai, çalışmalarıyla Türk milliyetçiliğinin gelişimine katkıda bulundu.
Çağatay Türkçesinin öncüsü olan Nevai’nin en önemli eserlerinden birisi olan “Hamse” (1484) de, klasik İran Edebiyatının, Ferhat İle Şirin, Leyla ile Mecnun gibi mesnevi konularını, kendine özgü biçimde işleyip, özgün değerlere ulaştıran Nevai, ilk Türk Şûara Tezkiresi olan, “Mecalisü’n-Nefais” (Güzelliklerin Toplantısı) adlı eserinde (1471), 15.yüzyıl İran ve Çağatay şairleri hakkında bilgiler verdi. “Mizan’ül-Evzan” (Vezinlerin Ölçüsü) adlı eserinde Türk nazım ve musiki şekillerini tanıttı. “Muhakemetü’l-Lugateyn” (İki Dilin Muhakemesi) adlı eserinde ise (1498), Türk dilinin, Fars dilinden daha zengin olduğunu ortaya koydu. Türkçe şiirlerini 4, Farsça şiirlerini de ayrı bir divanda toplayan Nevai, sayısı 30’u aşan eserlerinde, bilinçli bir dil Türkçülüğü ile, Çağatay Türkçesi’ni, Farsça’dan hiç de geri kalmayan bir kültür dili yapmaya gayret etti.
Alişir Nevai’nin, Türkiye’de yayımlanan eserlerinden bazıları şunlardır:
– Muhakemetü’l-Lugateyn (Hazl.Veled Çelebi, 1900)
– Muhakemetü’l-Lugateyn (Hazl.İshak Refet Işıtman, 1941)
– 4 Ciltlik Külliyatı (Hzl.Agah Sırrı Levent,
1. Cilt, Hayatı Sanatı ve Kişiliği, 1965
2. Cilt, Divanlar (4 Türkçe) 1 Farsça Divan,1966
3. Cilt, Hamse, 1967
4. Cilt, Öteki 17 Eseri, 1968
Alişir Nevai’nin, 1991 yılında UNESCO kararı ile, dünya çapında ele alınması üzerine, onunla ilgili küçük de olsa bir kitap yayımlamayı çok arzu etmiştim. Ancak, bu hususta bana destek verebilecek olan kimi dostlarım, kıllarını kıpırdatmayınca, tek başına bu önemli işin üstesinden gelemeyeceğimi anlayıp vaz geçmiştim. Ne yazık ki bu düşüncemi, bir türlü eyleme dönüştüremedim ve arzu ettiğim kitabı yayınlayamadım!…
Büyük şairimizin ölüm tarihi 1 Mart 1501. Dolayısiyle içinde bulunduğumuz yıl, aynı zamanda doğumunun 5420. Yıldönümü idrak edilmektedir. Üyesi olduğum kimi sivil toplum kuruluşları ve başkanlığını yaptığım Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu tarafından, bu önemli yıldönümlerinde, Türk Dili’nin yaşatılıp bugünlere ulaşmasında büyük katkısı olan Nevai için anma toplantıları yapmayı çok istedim ama, içinde bulunduğumuz Pandemi döneminde buna imkân bulamadım.
İrfan Ünver NASRATTINOĞLU
