Nöbetçi Eczaneler
Guillaume Berggren’in hayatına önceki yazımızda değinmiştik. Bugünkü yazımızın konusu ise başlığımızda da belirttiğimiz üzere Berggren’in Afyonkarahisar fotoğrafları olacak. Berggren Almanlarla anlaşarak Anadolu-Bağdat Demiryolu hattının fotoğraflarından oluşan bir albüm oluşturulması görevini aldı. Anadolu Demiryollarının, Haydarpaşa-Ankara ve Eskişehir-Konya hatları üzerinde bulunan şehir ve kasabaların çok sayıda fotoğrafını çekti. Çekmiş olduğu bu fotoğrafları ciltler halinde yayınladı.*
İzmir’den başlayıp Afyonkarahisar’a kadar ulaşan İzmir-Kasaba demiryolu hattı üzerinde bulunan yerleşim yerlerini de ayrıca fotoğrafladı. Fotoğraflarına, bilgilendirici notlar ekledi. Yazmış olduğu notlarda demiryolu istasyonlarının isimlerini, hattın kaçıncı kilometresinde olduğunu, çevresindeki yerleşim alanlarının, eski anıtların ve eserlerin, yakındaki istasyon binasını merkez alarak mesafelerini belirtmiştir.
Berggren’in Afyonkarahisar fotoğraflarını iki gruba ayırabiliriz. İlk gruptakiler şehir merkezine ait görüntülerin bulunduğu, Afyonkarahisar’ın sırtını yasladığı Hıdırlık ve civarından şehrin genel durumunu yansıtacak şekilde çekilen panoramik fotoğraflardır. Bilinen beş adettir. Bu fotoğraflarında şehir, sarıkız tepesi, kale ve imaret camisi üçgeni içerisinde yerleşik görünmektedir. Afyonkarahisar ovası bir deniz gibi dümdüz ve göz alabildiğince uzanmakta, Afyonkarahisar’ın birer doğal coğrafi işaret taşları olan Sarıkız Kayası, Cirit Kayalıkları denizin üzerine serpiştirilmiş adalar gibi ovanın zemininden yükselmektedirler.
İkinci grup ise, 15 adet fotoğraftan oluşmaktadır. Frigya bölgesindeki Ayazin, Döğer, Demirli, Hayran Veli gibi yerleşim yerleri ve yakınlarında bulunan ve başta Frigler zamanından kalanlar olmak üzere sonraki dönemleri de içine alan eski eserler ve anıtlara ait olan fotoğraflardır. Berggren’in ikinci gruptaki bu fotoğrafların yanında Döğer Hanı, Çay ilçesinde bulunan medrese, Gecek hamamı ve Gecek istasyonu da çektiği diğer fotoğraflardır.
Dünyanın önde gelen enstitü, kütüphane ve müzelerinde bulunan ve Berggren tarafından çekilen Afyonkarahisar ve yakın çevresine ait fotoğrafları şu şekilde sıralayabiliriz:
-Hıdırlık sırtlarından, Sarıkız kayası bitimi ile yeni yapılan istasyon binaları arasında kalan Cirit Kayasının da dahil olduğu şehir genel görünümü.
-Hıdırlık sırtlarından kale ve şehrin genel görünümü.
-Sarıkız tepesi Kayadibi etekleri zincirli kuyu mevkiinden Mecidiye-Mısri mahalleleri çevresi ve geri planda Hıdırlık sırtları.
-İzmir istasyonu, Cirit Kayası ve Sarıkız Kayası. Fotoğraf tarihi: 1900
-Hamam istasyonunun 10 Km Kuzeydoğusunda bulunan Ayazin’deki kaya oymaları ve köy mezarlığı. Fotoğraf tarihi: 1900
-Çay’da bulunan Yusuf Bin Yakup Medresesi giriş kapısı. Fotoğraf tarihi: 1900
-Döğer yakınlarındaki Arslankaya kaya anıtının cephesinden genel görünümü. Fotoğraf tarihi: 1900
-Döğer’in Güneydoğusunda, Arslankaya kaya anıtının cephesinden başka bir görünümü.
Fotoğraf tarihi: 1900
-Hamam istasyonuna 10 Km mesafedeki Ayazin’de frig kaya mezarı. Fotoğraf tarihi: 1900
-Hamam istasyonu yakınlarında, Hayran Veli civarı Arslantaş kaya mezarının cepheden görünümü. Fotoğraf tarihi: 1900
-Hamam istasyonuna 8 Km mesafede, Hayran Veli-Demirli yakınlarında bulunan Yılanlıtaş kaya mezarının cepheden görünümü. Fotoğraf tarihi: 1900
-Hayran Veli-Demirli yakınlarındaki Yılanlıtaş anıtı. Fotoğraf tarihi: 1900
-Hamam istasyonunun 7 Km Kuzeyinde Hayran Veli yakınlarında frig mezarı. Fotoğraf tarihi: 1900
-Gecek istasyonu. Fotoğraf tarihi: 1900
-Gecek Hamamı. Fotoğraf tarihi:1880 (***)
Berggren’in yaklaşık 120 sene evvel çektiği fotoğraflar vasıtasıyla eski Afyonkarahisar manzaralarını daha iyi görme ve o tarih dilimini hissetme imkânı bulmaktayız. Berggren fotoğrafları, diğer birçok şehir için olduğu gibi Afyonkarahisar içinde önemli birer arşiv kaynağıdır. Bu sayede araştırmacılara şehrimizin yerleşim ve mimari özelliklerini inceleyebilme, tarihi eserlerin ve anıtların durumlarını önceki ve sonraki yıllarla karşılaştırabilme ve buna ilişkin birçok değerlendirmeler yapabilme imkânı vermektedir.
Dip Notlar:
*Chemin de fer d’Anatolie: Asion –Karahissar-Konia II. Cilt, G.Berggren, yayın yılı 1900, 38 sayfa
-Chemin de fer d’Anatolie: Tchai – Ishaklou – Akchéhir – Sultan-Khan, II. Cilt, G.Berggren, yayın yılı 1900,42 sayfa
-Chemin de fer d’Anatolie: Eski-Cheir – Afion –Karahissar III. Cilt, G.Berggren, yayın yılı 1900,18 sayfa
-Monuments Phrygiens aux environs du chemin de fer d’Anatolie entre Eski-Chéhir et Afion Karahissar IV. Cilt, G.Berggren, yayın yılı 1900, 6 sayfa
**Berggren’in Afyonkarahisar’a ilişkin bazı fotoğraflarının tarihlendirilmesinde 1875-1880 ve 1900’lü yıllar belirtilmektedir. Ancak, Berggren demiryolu hatları boyunca fotoğraflar çekmiştir. Dolayısıyla albümleri oluşturan ve o zaman için hattın en son noktasında bulanan fotoğraflar Konya’ya ait olanlardır.1895 yılı sonlarında Afyonkarahisar’a ulaşan demiryolu hattının Konya’ya ulaşması ise Temmuz 1896 tarihini bulmuştur.
Bunun yanında Berggren’in Afyonkarahisar’da çekmiş olduğu İzmir-Kasaba ve Temdidi olarak adlandırılan demiryolu hattının bir istasyonu olan ve şehir merkezinde bulunan İzmir İstasyonu 1897 yılında tamamlandığına ve burasının da işletmeye açılmış halinin fotoğrafını çektiğine göre, Berggren’in Afyonkarahisar fotoğraflarını 1896 yılı ile 1900 yılları arasına tarihlendirmek daha makul olacaktır.
***Gecek İstasyonu fotoğrafının 1900 yılına tarihlenmesinin peşine, Gecek hamamına ait fotoğrafın 1880 yılına tarihlenmesi tarihlendirmede bir isabetsizlik olduğunu düşündürmektedir. Dolayısıyla bu fotoğrafında aynı döneme yani 1900 yılı veya kısa bir süre öncesine tarihlenmesi daha uygun olacaktır.
Yararlanılan Kaynaklar:
1 Anatolische Ausflüge; Goltz, Colmar von der; Berlin: Schall & Grund, (1896), Sayfa 256
2 a.g.e Goltz, Colmar von der; (1896), Sayfa 276
3 https://twitter.com/NataliAVAZYAN/status/679041501704384512 12:51 – 21 Ara 2015 (erişim tarihi 12:00 01/03/2018)
4 https://mobile.twitter.com/NataliAVAZYAN/status/679041685205184513?s=09ÖS 11:52 21 Ara 2015 (erişim tarihi 12:15 01/03/2018)
5 http://www.houshamadyan.org/tur/ada/avrupa/antreasyan-arsivi-fr.html (erişim tarihi 28/02/2018) Afyon Karahisar tren istasyonu. (Kaynak: Manfred Pohl, Von İstanbul nach Bagdad: Die Geschichte einr berühmten Eisenbahn, München,1999)
6 Guillaume Berggren, SALT Araştırma, Fotoğraf Arşivi
7 Guillaume Berggren, SALT Araştırma, Fotoğraf Arşivi
8 Alman Arkeoloji Enstitüsü katalogları
9 Bordeaux Montaigne Üniversitesi katalogları
