TARİHE GÖMÜLEN BİR ABİDE BİNA

Geçtiğmiiz gün bu köşede Zafer Müzesi ve eski Belediye binası ile ilgili bilgiler aktarmaya, görüşlerimizi dile getirmeye çalışmıştık.
Yazımızı okuduktan sonra konu hakkındaki bilgilerini aktaran Afyonkarahisar’ın emektar arkeologlarından, Müze eski Müdürümüz Ahmet İlaslı ağabey de bilgi takviyesinde bulundu. Afyonkarahisar’daki tarihi binaların hepsinde emeği bulunan Ahmet İlaslı eski Belediye, yeni Valilik binasıyla ilgili olarak aktardığı bilgileri buraya not edelim, arşive girsin ki, yıllar sonra belki birilerinin işine yarar.
Şunları söylüyor arkeolog ve Müze eski Müdürü Ahmet İlaslı:
Belediye yapısının, dış sıvası, bir Macar sıva tekniğini öğretir bize. Serpme sıva görünümlüdür. Aslında düz sıvadır yapılışı. Sıvanın içine kaya tuzu taneleri eklenmiştir. Tuz zamanla eriyerek sıvanın sertleşmesini sağlar ve oyuklar oluşturur yüzeyde.
İç zemin mozaiğinde hiç çatlama olmamıştır. O mozaiği kapattırmamak için çok uğraştık. Mobilyalarla birlikte kapı ve pencereler de özenli bir işçiliğe sahipti, onların da değiştirilmemesi için zorlandık.
Aynı özellikleri Ali Çetinkaya Kız Meskek Lisesi ile yıkılan Su İşleri köşe yapılarında da görüyoruz. Bu nedenlerle korumaya aldırabildik.
***
Konuyla bağlantılı olarak, artık mazinin tozlu sayfalarında kalmış, Afyonkarahisar’ın hatıralarında unutulmaz bir yeri bulunun eski Hükümet Konağı’nı da hatırlayalım istedik.
Bugünkü Zafer Meydanı’nın olduğu alanda bulunan eski Hükümet Konağı ile ilgili olarak değerli dostum, araştırmacı, tarihçi ve yazar Hasan Özpınar kardeşimin emek emek toparladığı bilgilerinden istifade etmek isterim. Bakın eski Hükümet Binası’nı Hasan Özpınar nasıl anlatıyor:
“Tarihe gömülen abide: Hükümet Konağı”nı gelin hep birlikte hatırlayalım:
50 yaş ve üzerindekilerin gayet iyi hatırlayacakları Eski Hükümet Konağı’nın yapımına
hicri 1317 (M.1899) yılında başlanmış, 1901 yılında hizmete girmiş olup Müteahhiti Afyon’un önde gelen kişilerinden Kabaağaçlızade Sabit Efendi’dir.
O dönem yapılmış devlet binaları bakımından en büyük ve görkemli olanıdır. Sonraki yıllarda (1910-1920 arası) şimdi Zafer müzesi olan Belediye Dairesi, Afyon Lisesi, cezaevi gibi binalar yapılmıştır. Bu yönüyle şehir merkezinin kale eteklerinden çıkıp şimdiki Anıtpark çevresine yönelmesine öncülük yaptığı söylenebilir.
Hükümet konağı binası merdivenli giriş kısmındaki 4 adet sütun ve bu sütunların taşıdığı çıkıntılı kısımlarıyla son dönem Osmanlı Mimarisinin güzel bir örneğidir.Bina zemin ve üzerinde 2 kattan oluşmakta ayrıca sütunların taşıdığı kısımda en üstte bir çatı katı bulunmaktadır.
Osmanlı’nın son yıllarında Afyonkarahisar mutasarrıfı olarak gönderilen Anastas isimli bir Rum da bu binada görev yapmıştır. Afyonkarahisar’ın Yunanlılarca işgali süresince (13 ay) bina aynı zamanda Yunan ordu dairesi olarak da kullanılmış ve askeri birliklerini denetlemeye gelen Yunan kralı Konstantin ve Başbakanı Gounaris’te burayı ziyaret etmişlerdir.
Yunan Ordu komutanı ve Büyük Taarruz esnasında Başkomutan olarak esir edilen Trikupis yıllar sonra yayınladığı anılarında binadaki odasından Akarçay’ın ve çevredeki tepelerin göründüğünden bahsetmektedir.
Yunan askerleri kaçarlarken bir çok binayı tahrip etmişler, Hükümet Konağı da bu tahripten nasibini almıştır. Bu sırada binada saklanan Afyonkarahisar’la ilgili pek çok belge de ya yanmış ya da düşman askerleri beraberlerinde götürmüşlerdir.
Cumhuriyet döneminde tekrar Hükümet Konağı olarak kullanılmaya başlanan binada ilk göreve başlayan Vali, işgal yılları öncesinde yine ilimizde Mutasarrıf olarak görev yapan Ethem Tuncel’dir.
Bu yıllarla birlikte ilimizde ilk çevre düzenlemesi hareketleri de başlar. Bu kapsamda yıllar yılı hayvan pazarı olarak kullanılan şimdiki Anıtpark’ın bir kısmının bulunduğu alana ortası fıskıyeli küçük bir havuz yapılır. Artık Hükümet Konağı’nın pencerelerinden bakıldığı zaman satılmayı bekleyen hayvanlar değil, yeşil alanıyla, havuzuyla küçük bir park gözükmektedir.
Yıllarca Osmanlı Padişahlarının tahta çıkışlarının ve Osmanlının son yıllarında da Meşrutiyet’in ilanının kutlandığı bu alanda artık Cumhuriyet Bayramı kutlamaları yapılmaktadır. Tabii bu törenlerde bir de eskilerin deyimiyle “Nutuk irad etme” kısmı vardır. Bu nutuklarda Hükümet Konağının dört sütunlu balkonundan yapılmaktadır.
Ne var ki 1933-34 yıllarında Hükümet Konağı esaslı bir bakıma girer. Nereden icabetti bilinmez ön kısımdaki sütunlar ve bu sütunların taşıdığı üst katlardaki odalar kaldırılır. Binanın o eski ihtişamından eser kalmamıştır artık. Balkondan yapılan nutuklarda yerini yeni yapılmaya başlanan Anıtpark’taki kutlamalara bırakır.
O yıllardan fotoğraflarda kalan bir görüntü de Atatürk’ün 1937 yılı Kasım ayındaki son Afyonkarahisar ziyaretine aittir.
Bu son ziyarette Atatürk’e dönemin Başbakanı Celal Bayar ve hemşehrimiz Ali Çetinkaya eşlik ederler. Hükümet Konağı’nın önüne sıra sıra dizilen makam arabaları ve onları izleyen kalabalık eşliğinde, yapımı 1936’da tamamlanan ve açılışını İsmet İnönü’nün yaptığı Utku Abidesini incelerler. O gün bir lise öğrencisi olarak orada bulunan bugünün tanınmış sanayicisi Asım Kocabıyık’ın ifadesiyle anıtı beğenmez. Aslında Atatürk’ün hoşuna gitmeyen şey anıtın arkasında (belediyeye bakan taraf) yer alan Heykeltraşın koskocaman adı ve imzasıdır.1940’lı yıllarda bu yazının üzerine başka bir metin yapıştırılır.
Biz yine dönelim Hükümet Konağı’na. Binanın altında yer alan “Karakol “yıllar boyu girenlerin pek de iyi anlatmadığı nezarethaneleriyle meşhurdur. Buradaki Emniyet Müdürlüğü, binanın yıkılmasıyla önce şimdiki Zafer Müzesi’nin bulunduğu binaya, 1985 yılında ise Mecidiye’de yeni yapılan binalara taşınır. Bugün artık bu bina da Göç İdaresi Başkanlığı olarak kullanılıyor. Emniyet Müdürlüğü eskinin Numune Fidanlığı, sonranın Polis Okulu arazisinde, Erkmen yolu üzerinde artık…
Hükümet konağı yıllar yılı birçok Mutasarrıf’ı, Vali’yi, İdareciyi ağırladıktan sonra nedendir bilinmez 1972-1973 yıllarında yıktırılır. Binanın yıkılmasıyla birlikte elbette ki yeni bir hükümet konağı ihtiyacı ortaya çıkar. Eski binanın hemen yanı başında yeni bir inşaat başlar, fakat eski bina gibi 2 yılda değil, neredeyse 20 yılda tamamlanır. Bu da bir yana günışığı görmeyen odalarıyla bir mimarlık şaheseridir !…
Gelelim eski Hükümet konağı ile ilgili en ilginç olaya. Daha önce belirttiğimiz gibi binanın müteahhiti Kabaağaçlızade Sabit Efendi’dir. Sabit Efendi Afyon’lu olup sadece burada değil başka illerde de müteahhitlik yapmıştır. Padişah 2.Abdülhamit’in Sadrazamlarından Ahmet Cevat Paşa ve Cumhuriyet dönemi yazarlarından “Halikarnas Balıkçısı” namı ile tanınan Cevat Şakir Kabaağaçlı da bu sülaleye mensuptur.
Kabaağaçlızade Sabit Efendi yıllar yılı Afyonkarahisar Belediyesi’nde Meclis üyeliği de yaptıktan sonra işgal yıllarında Yunanlılar tarafından Afyonkarahisar Mutasarrıfı olarak atanır. Kendi yaptığı binada Mutasarrıf olarak görev yapan ilk ve tek kişi olsa gerektir. Fakat istemeden yaptığı bu görev sonun başlangıcı olur. 13 ay boyunca mutasarrıflık yapan Sabit Efendi elinden geldiğince Türkleri ezdirmemeye çalışır, Yunan kaynakları da ondan bu şekilde bahseder. Gelin devamını başka bir kaynaktan aktaralım.
“Afyonkarahisar’ın Yunanlılarca ikinci kez işgalinde düşman kumandanının teklif ve tazyiki ile memleketten kaçamayan Kabaağaçlıoğlu Sabit Efendi mutasarrıf (vali) tayin olunmuştur. Lakin Yunan işgali döneminin idare amiri olması bazı ahalice iyi görülmemiş ise de İslam ahaliye pek mühim faydasının dokunduğu muhakkaktır. Bu işgal sırasında düşmanın her türlü ihtiyaçlarını Ermeniler deruhte ve temin etmişlerdir. İşte bu sayede ve surette İslam ahalisi temiz kurtulmuştur. Yunan’ın Afyon’u tahliye emarelerinin görüldüğü sıralarda (26 Ağustos 1922) Memleketin mutasarrıfı bulunan Kabaağaçlıoğlu Sabit Efendi, düşman kumandanı tarafından Atina’ya gönderiliyor. Ve bir süre sonra da Atina’da vefat ettiği haberi alınıyor. (Ömer Faruk Atabek 1883-1971-Afyon Vilayeti Tarihçesi)