Nöbetçi Eczaneler
(Dünden Devamı)
YUNAN VAHŞETİYLE
İLGİLİ RAPORLAR
Yunan işgali sırasında düşman tarafından yakılan ve tahrip edilen evlerin tamir ve inşası için 24 Nisan 1337/1921 tarihinde bir kararname ile neler yapılabileceği kararlaştırılmıştır6. Açıkta kalan halkın ev yapımı için 1922 yılında beş yüz bin lira ödenek ayrılmıştır. 1923 yılında da yeterli ödenek ayrılmış, ancak tahribatın büyüklüğü sebebiyle yeni imar işlerine en acil olanlardan başlanması ve mahallerinden istenen tahsisata ait çalışmaların başlandığı anlaşılmaktadır. Afyonkarahisar’dan Yunan tahribatından mağdur olanların resmi olarak müracaatta bulunmadıkları anlaşılmakta olup bu hususla ilgili olarak resmi kayıtlarda sadece Sandıklı ile ilgili bilgiler mevcuttur. Sandıklı’da iki köy tamamen, iki köy kısmen; 56 ev de tamamen yanmıştır. İhtiyaç sahipleri komisyonlardan 28.000 lira talep etmiş, 1339/1923 yılında bu paranın verilmesi planlanmıştır7.
KARAHİSAR
MUTASARRIFLIĞI’NIN RAPORU
Afyonkarahisar Mutasarrıflığı’nın Yunan mezalimine ait 16 Teşrin-i evvel 38 tarihli raporu aşağıya çıkarılmıştır:8
Yunanlılar son defa Karahisar livası merkezini 12 Temmuz 38’de işgal etmiş ve kuvvetlerini Sandıklı, Çivril, Bolvadin ve Aziziye kazalarına yaymışlar ve Sakarya Muharebesi neticesinde Bolvadin, Aziziye ve Sandıklı kazalarından çekilmiş ve merkez liva köylerinden 115 ve Çivril’den 22 köyü, merkez liva ve Çivril kazası merkezini 27 Ağustos 1338 tarihine kadar işgal altında bulundurmuşlardır. İşgal müddeti zarfında Yunanlıların yaptıkları tahribatları ve barbarlıkları aşağıya çıkarılmıştır: Yunanlılar:
1. İşgalin ilk gününden itibaren masum Müslüman halkı zor ve şiddet kullanarak mezalime başlamışlar ve bu zulümlerini işgalin son gününe kadar artırarak devam ettirmişlerdir.
2. Akviran köyüne girdikleri zaman öğle vakti idi. Öğle ezanı okumak için minareye çıkan müezzine Kuva-yı Milliye’yi çağırıyorsun! diye silahlarıyla önce müezzini arkasından 25 kişiyi şehit ettikten sonra köyü baştan başa yakmışlardır.
3. Silah aramak bahanesiyle zor kullanarak köy ve kasaba halkını hapis etmiş, dövmüş ve çeşitli işkenceler yapmışlardır. Birçok kişiyi de Kuva-yı Milliye’ye malumat vermek töhmetiyle dövmüşlerdir.
4. İstihkâm kazmak için Müslüman halkı zorla çalıştırmışlar ve bütün tahkimatı angarya yoluyla Müslümanlara yaptırmışlardır.
5. Ufak bir bahane ile bazı köyleri yakarak bazı Müslümanları makineli tüfek ateşine tutmuşlar, ayrıca kasatura ve süngü ile kadın, çoluk çocuk demeden, önlerine geleni öldürmüşlerdir. Yunanlılar bu zulüm ve vahşetleriyle Müslüman Türklerin bütün manevi güçlerini kırarak onları hayvan sürüsü gibi istedikleri şekilde kullanmak; mallarını ise zorla gasp ederek aç ve sefil bir hale getirmek istemişlerdir. Özellikle Deper, Kışlacık, Büyük Kalecik, Küçük Kalecik, Çakır, Çavdarlı, Doğanlar, Olucak, Süğlün, Döğer, Sarıcaova, Liğen (Leğen), Beyköyü, Eğret, İhsaniye köylerini tamamıyla yakmışlardır.
6. Namuslu kız ve kadınların zorla ırzlarına geçtikten sonra bunları siperlere götürmüşler, orada da bunlara pek çok hakarette bulunarak kötü emellerinde kullanmışlardır.
7. Kasabada zaten sınırlı olan çeşmeleri Yunanlılar tutarak suya giden Müslüman kadınlara su vermemek ve Ermeni çocuklara taşlatmak suretiyle Müslümanların su almalarını engellemişlerdir.
8. Birer bahane ile zenginleri hapis edip kendilerinden para, kıymetli eşya ve kadınların ziynet takımlarını istemişler ve zorla almışlardır.
9. Köylü ve kasabalıların öküz, inek, koyun gibi hayvanlarını toplamışlar, köylünün elinde ancak birkaç manda ile cılız-zayıf birkaç öküzden başka bir şey bırakmamışlardır.
10. Birçok köylerin ev kerestelerini alarak bir kısmını istihkâmların yapımında, diğer bir kısmını da odun olarak kullanmışlardır. Özellikle Akçin, Sipsin, Selimiye, Bavırdı, Alcalı, Kumartaş (Erenler), Bostanlı, Eski Eymir, Susuz, Ablak, Eydemir, Tekrime? [Tefriciye], köylerinin evlerinin kerestelerini tamamen alıp tahrîbât yapmışlar ve köyleri [evsiz barksız] açıkta bırakmışlardır.
11. Köylerin zâhiresini (tahıllarını) almışlar ve hayvansızlık yüzünden ziraat yapılamamakla birlikte bu sıkıntılara rağmen tarlalarını ekmek isteyenlere de çeşitli zorluklar çıkarmışlardır. Köy bahçelerinde ve bağlarında ve civarlarında bulunan meyveli ve meyvesiz ne kadar ağaç varsa tamamını keserek tahrip etmişler, hatta bağların kütüklerini bile sökmüşlerdir.
12. Yunanlılar bozguna uğrayıp kaçarken Eğret köyüne vardıklarında köylüleri harman yerinde toplayarak kendilerinden memnun olup olmadıklarını sormuşlar ve sert karşılık veren köylülerin harmanlarını ateşe vermişlerdir.
13. Karahisar’ı terk ederken Hükümet binası çevresini, İzmir ve İstanbul İstasyonları çevresinde bulunan binaları ve istasyonları ateşe vermişler ve Karahisar kasabasını yakmak üzere bir tahrip müfrezesi düzenlemişlerdir. Allah’a şükür ki, bu Yunan Yangın Müfrezesi Afyonkarahisar’ı yakmağa vakit bulamamıştır.
14. Yunanlılar Afyonkarahisar’dan kaçarken Ermenilere “şehri terkediniz, Balmahmud’a kadar gidiniz” diyerek Ermeni halkından bir kişi bile bırakmadan beraberlerinde alıp götürmüşlerdir.
15. Karahisar’ı terk ederken İmaret Camisi’ne Müslümanlardan 600 kişiyi hapsetmişler, bunları diri diri yakmak istemişledir. Fakat kahraman ordumuzun yetiştiğini haber alan cesur kadınlarımız camiye hücum etmişler, caminin kilitlerini kırarak erkekleri boşaltmış ve onları ölümden kurtarmışlardır.
16. Müslümanlara asla ticaret yaptırmamışlar, ne kadar dükkân varsa hepsine el koyarak buralara İzmir’den ve çeşitli yerlerden gelen Rum ve Ermenilere vermişler, Müslümanları ticaret yapmaktan, alışverişten bu şekilde yasaklamışlardır.
17. Birçok hastalıklı ve frengili Rum kadın ve erkek getirmişler, Müslüman halktan kadın ve erkekleri bunlarla temasta bulundurarak Müslümanlara frengi ve diğer hastalıkları bulaştırmışlardır.
18. Kasaba mahallelerinden ve köylerinden parça parça gelen (Yunan mezalimi ile ilgili) belgelerin incelenmesinden, Afyonkarahisar merkez ilçesinde 12 mahalle ile 55 köyde çeşitli, korkunç zulüm ve işkenceler yaptıkları tespit edilmiştir.
19. İşbu mahalle ve köylerde 250 şehit, 50 yaralanma, 132 esir, 500 hapis, 3.600 kişiyi döğme ve çeşitli şekillerde işkence edilmiş ve 2.079 evin yakılarak harap edildiği anlaşılmıştır.
20. Yunanlılar tarafından yakılan ve harap edilen on iki mahallenin zararı dokuz yüz otuz iki bin beş yüz kırk yedi (932.547) liradır. Elli beş köyün zararı ise kırk iki milyon yüz doksan altı bin sekiz yüz altı (42.196.806) liradan ibaret olduğu arz olunur.
Karahisar-ı Sahib Mutasarrıfı-Ali Rıza.
(Devamı Yarın)
KAYNAKÇA
6 Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı Rehberi, 2. baskı, Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü Cumhuriyet Arşivi Daire Başkanlığı yayını, Ankara 1996, 266-267.
7 Arşiv Belgelerine Göre Balkanlarda ve Anadolu’da Yunan Mezalimi, (Yayına hzl. Uğurhan Demirbaş vd.), II, Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayını, Ankara 1996, s. 312-313.
8 AYZV., 2. kısım, s. 129-132.
