Nöbetçi Eczaneler
Konvansiyonel finans sistemi ulusal ve uluslararası düzeyde düzenleyici ve denetleyici kuruluşlar tarafından çeşitli düzenlemelere tabi tutulmaktadır. Bu şekilde uyumlu ve düzenli faaliyette bulunmaları sağlanmaktadır. Benzer biçimde İslâmi finans sistemi de uluslararası düzenleme ve denetlemeye tabi olması gerekmektedir. Bu kuruluşların bir kısmının kararları ve düzenlemeleri tavsiye niteliğinde olmakta iken bazı kurumların almış oldukları kararların tabi olan devletler ve kuruluşlar nezdinde bağlayıcılığı bulunabilmektedir. Uluslararası düzeyde denetleyici, düzenleyici, standart oluşturucu ve gözetim mekanizmalarının olması İslâmi finans alanında işlem yapan kurumlar açısından önemli faydalar sağlarken böylesi kuruluşların varlığı kaynakların etkin kullanılması ve tüm dünya çapında birliğin oluşmasına fırsat verilerek İslâmi finans alanının nerede durduğunu belirlemenin yanı sıra gelecek perspektifinin oluşturulmasına imkânı tanımaktadır. İslâmi finans alanında hizmet eden uluslararası kuruluşlar ayrı ayrı şöyle açıklanabilir.
1. İslâm İşbirliği Teşkilatı
İslâm Konferansı Örgütü, Mescid-i Aksa’nın, 21 Ağustos 1969 tarihinde kundaklanması sonrasında 22–25 Eylül 1969 tarihlerinde Rabat’ta ilk kez düzenlenen İslâm Zirve Konferansı’nda alınan bir kararla kurulmuştur. Örgütün ismi 28-30 Haziran 2011 tarihlerinde Astana’da düzenlenen 38. Dışişleri Bakanları Konseyi (DBK) Toplantısı’nda İslâm İşbirliği Teşkilatı (İİT) olarak değiştirilmiştir.
İslâm İşbirliği Teşkilatı (İİT) 57 üye ülkesi ile Birleşmiş Milletler’den (BM) sonra en büyük ikinci hükümetler arası uluslararası teştilattır. İİT genel olarak uluslararası barışı ve uyumu korumak üzere üye ülkeler arasındaki anlaşmazlıkların ve çatışmaların çözümüne katkı sağlamaktır. Ayrıca ülkeler arasında işbirliği ve dayanışmayı geliştirmek ve İslâm dünyasının menfaatlerini korumak amacıyla çalışmalar yürütmektedir.
Kuruluş belgesine göre İslâm Konferansı Teşkilâtı’nın amaçları şöyle sıralanmaktadır:
– Üye devletlerarasında dayanışmayı geliştirmek;
– Ekonomik, sosyal, kültürel, bilimsel vb. alanlarda iş birliğini pekiştirmek;
– Irk ayırımını, eşitsizliği ve sömürgeciliğin her çeşidini ortadan kaldırmak;
– Milletlerarası barışa yardım etmek için gerekli ölçüleri koymak;
– Mukaddes beldelerin korunması için ortak çaba sarfetmek;
– Filistin halkının mücadelesini desteklemek ve onlara yardım etmek;
– Müslüman halkların bağımsızlık ve millî haklarını elde etmeleri için mücadelelerini desteklemek.
Teşkilâtın başlıca ilkeleri de üye devletlerarasında tam eşitlik; birbirlerinin toprak bütünlüklerine, bağımsızlık ve egemenliklerine saygı; iç işlerine karışmama; aralarında doğabilecek anlaşmazlıkları görüşme, ara buluculuk, uzlaşma veya hakem kararıyla hâlletme; herhangi birinin siyasi bağımsızlığına, millî birliğine veya toprak bütünlüğüne karşı güç kullanımı veya tehditten kaçınma olarak belirlenmiştir. İslâm Konferansı Teşkilâtı’nın başlıca organları; Devlet ve Hükümet Başkanları Konferansı, Dışişleri Bakanları Konferansı ve Genel Sekreterlik şeklindedir.
İİT, Teşkilat ve Üye Devletler arasında önemli konularda ilerleme kaydetmek üzere Daimi Komiteler oluşturmuştur. Oluşturulan Daimi Komitelere Krallar ile Devlet ve Hükümet Başkanları başkanlık etmektedir. Bu Komiteler, Zirve kararlarına uygun olarak veya Dışişleri Bakanları Konseyi ile Komitelerin üyelerinin tavsiyesi üzerine kurulmaktadır. Bunlar;
– Kudüs Komitesi,
– Enformasyon ve Kültürel İşler Daimi Komitesi (COMIAC),
– Ekonomik ve Ticari İşbirliği Daimi Komitesi (COMCEC-İSEDAK),
– Bilim ve Teknolojik İşbirliği Komitesi (COMSTECH) şeklindedir.
2. İslâm Kalkınma Bankası
İslâm Kalkınma Bankası (Islamic Development Bank), İslâm Konferansı Teşkilâtı’na üye ülkelerle diğer ülkelerdeki müslüman azınlıkların ekonomik kalkınma ve sosyal gelişmelerinin İslâmî kurallar çerçevesinde desteklenmesi amacıyla kurulmuş uluslararası bir finans kurumudur. 1973 yılının Aralık ayında Cidde’de yapılan İslâm ülkeleri Maliye Bakanları toplantısında İslâm Kalkınma Bankası’nın kurulmasına karar verilmiştir. Alınan bu kuruluş kararını Cezayir, Çad, Mısır, Gine, Ürdün, Kuveyt, Lübnan, Libya, Malezya, Mali, Moritanya, Fas, Nijer, Umman, Pakistan, Katar, Suudi Arabistan, Senegal, Somali, Sudan, Tunus, Birleşik Arap Emirlikleri ve Yemen Arap Cumhuriyeti imzalamıştır. 20 Ekim 1975 tarihinde Türkiye’nin de içinde bulunduğu 29 İslâm ülkesi ile birlikte uluslararası düzeyde ilk İslâm bankası, İslâm Kalkınma Bankası kurulmuş olup bankanın kuruluş amacı doğrultusundaki fonksiyonları şöyle özetlenebilir:
– Üye ülkelerdeki kuruluşlara veya verimli projelere sermaye iştirakinde bulunmak,
– Üye ülkelerdeki kamu ve özel sektör projelerine kredi sağlamak,
– Üye ülkeler arasındaki ticaretin geliştirilmesine yardımcı olmak ve bu amaçla gerekli çalışmaları yapmak,
– Üye ülkeler arası teknik işbirliğine yardımcı olmak ve teknik yardım sağlamak,
– Üye ülkelerde kalkınma faaliyetlerine katkıda bulunan personele eğitim imkânları sağlamak,
– Müslüman ülkelerdeki ekonomik, mali ve bankacılık faaliyetlerinin İslâmi kurallara uygun şekilde yürütülmesi yönünde araştırmalar yapmak.
3. İslâmi Finansal Kuruluşlar Muhasebe ve Denetim Kurumu
1991 yılında kurulan ve merkezi Bahreyn’de bulunan İslâmi Finansal Kuruluşlar Muhasebe ve Denetim Kurumu (Accounting and Auditing Organization for Islamic Financial Institutions, AAOIFI), öncelikli olarak küresel İslâmi finans endüstrisi için standartların geliştirilmesinden ve yayınlanmasından sorumlu, önde gelen uluslararası kâr amacı gütmeyen kuruluştur. Uluslararası İslâmi finans için Şeriat, muhasebe, denetim, etik ve yönetişim alanlarında toplam 100 standart yayınlamıştır. 45’ten fazla ülkeden merkez bankaları ve düzenleyici otoriteler, finans kurumları, muhasebe ve denetim firmaları ve hukuk firmaları dâhil olmak üzere bir dizi kurumsal üye tarafından desteklenmektedir. Standartları şu anda dünyadaki tüm önde gelen İslâmi finans kurumları tarafından takip edilmektedir ve uluslararası İslâmi finans uygulamalarının aşamalı bir şekilde uyumlaştırılmasını sağlamıştır. AAOIFI, bu hedefleri İslâmi finans kurumlarının geliştiği ortama uygun olarak hayatın tüm yönleri için kapsamlı bir sistemi temsil eden İslâmi Şeriat hükümlerine uygun olarak gerçekleştirmektedir. Bu faaliyet, hem İslâmi finans kuruluşlarının mali tablolarının kullanıcılarının bu kurumlar hakkında üretilen bilgilere güvenini artırmayı hem de bu kullanıcıları İslâmi finans kurumlarına yatırım yapmaya veya fonlarını yatırmaya ve hizmetlerini kullanmaya teşvik etmeyi amaçlamaktadır.
AAOIFI, hem finans kuruluşları hem de fon sahipleri açısından şeffaf ve güvenilir muhasebe bilgileri sağlamak amacıyla İslâm hukuku ilkelerine uygun muhasebe, denetim, yönetişim ve etik standartlarını geliştirmek bu konularında fikir üretmek, söz konusu fikri ve uygulamayı eğitim, seminer, haber, rapor, araştırma vb. kanallar aracılığıyla yaymak, benimsenen muhasebe politikalarını kuruluşlara göre değişkenlik göstermeyecek şekilde yorumları hazırlayıp yayınlamak yoluyla standart geliştirmeyi amaçlamaktadır. Faaliyetlerini genellikle bağış, yardımlaşma, abonelik ücreti, hibe, vasiyet şeklindeki kaynaklarla finanse etmektedir.
İslâmi Standartları AAOIFI şeriat komitesi tarafından yayınlanan standartlar, İslâmi finans kuruluşlarının kullandığı yöntemlerin, araçlarının ve bütün ürün ve hizmetlerin İslâm hukukuna uygunluğu sağlanması amacıyla yayınlanan standartlardır. Bu standartlar İslâm hukuku alanına girmektedir. AAOIFI’nın kuruluşundaki asıl amaç İslâmi Finans Kuruluşları için gerekli muhasebe ve denetim standartlarının yayınlanmasıdır.
4. İslâmi Finansal Hizmetler Kurulu
3 Kasım 2002 tarihinde kurularak 10 Mart 2003 tarihinde faaliyete geçmiştir. Uluslararası standart belirleme organı olarak hizmet vermektedir. Genel olarak bankacılık, sermaye piyasası ve sigortayı kapsayacak şekilde tanımlanan İslâmi finansal hizmetler endüstrisinin sağlamlığını ve istikrarını sağlamak misyonu ile İslâmi ilkelerine uygun yeni uluslararası standartlar getirerek veya mevcut uluslararası standartları uyarlayarak ihtiyatlı ve şeffaf bir İslâmi finans hizmetleri endüstrisinin gelişimini teşvik etmektedir ve bunları kuruluşların benimsemeleri için tavsiyelerde bulunmaktadır. Bu amaçla, IFSB’nin çalışmaları Basel Bankacılık Denetleme Komitesi, Uluslararası Menkul Kıymetler Komisyonları Örgütü ve Uluslararası Sigorta Denetçileri Derneği’nin çalışmalarını tamamlayıcı niteliktedir. Aralık 2020 itibarıyla, IFSB’nin 188 üyesi, 57 ülkede faaliyet gösteren 80 düzenleyici ve denetleyici kurum, 10 uluslararası hükümetler arası kuruluş ve 98 piyasa oyuncusundan (finans kuruluşları, profesyonel firmalar, endüstri birlikleri ve borsalar) oluşmaktadır. IFSB’nin ev sahibi ülke Malezya’dır. Kuruluşundan itibaren IFSB İslâmi finans hizmetleri endüstrisi için otuz dört Standart, Yol Gösterici İlkeler ve Teknik Not yayınlamıştır. Kurulun odaklandığı hedefler aşağıdaki gibidir;
– İslâmi ilkelerine uygun yeni uluslararası standartlar getirerek veya mevcut uluslararası standartları uyarlayarak ve bunları benimsemeleri için tavsiye ederek ihtiyatlı ve şeffaf bir İslâmi finans hizmetleri endüstrisinin gelişimini teşvik etmek
– İslâmi finans ürünleri sunan kurumların etkin denetimi ve düzenlenmesi konusunda rehberlik sağlamak ve İslâmi finansal hizmetler endüstrisi için değerleme, gelir ve gider hesaplamasına ilişkin uluslararası standartları dikkate alarak riskleri tanımlama, ölçme, yönetme ve ifşa etme kriterlerini geliştirmek ve açıklama.
– Uluslararası para ve finansal sistemlerin ve üye ülkelerin istikrar ve sağlamlığı için hâlihazırda standartlar belirleyen ilgili kuruluşlarla işbirliği yapmak.
– Etkin operasyonlar ve risk yönetimi için araçlar ve prosedürler geliştirmek için girişimleri güçlendirmek ve koordine etmek.
– İslâmi finansal hizmetler endüstrisinin geliştirilmesinde üye ülkeler arasında işbirliğini teşvik etmek.
– İslâmi finansal hizmetler endüstrisinin ve ilgili pazarların etkili bir şekilde düzenlenmesi ile ilgili alanlarda beceriler konusunda eğitimi ve personel gelişimini kolaylaştırmak.
– İslâmi finansal hizmetler endüstrisi hakkında araştırma yapmak ve araştırmalar ve anketler yayınlamak.
– İslâmi bankalar, finans kurumları ve endüstri uzmanlarından oluşan bir veri tabanı oluşturmak.
5. Uluslararası İslâmi Finans Piyasası Kurumu
IIFM, İslâmi Finansal Hizmetler Endüstrisinin (IFSI) şeriat uyumlu finansal sözleşmelerin ve ürün şablonlarının standartlaştırılmasına odaklanan küresel bir standart belirleme organı olarak faaliyetlerini sürdürmektedir. Bahreyn Merkez Bankası (CBB) bünyesinde olup CBB’nin ortak çabaları ile tarafsız ve kâr amacı gütmeyen bir uluslararası İslâmi altyapı geliştirme kurumu olarak Bahreyn Krallığı’nın 2002 Yılı Kraliyet Kararnamesi uyarınca kurulmuştur. İslâm Kalkınma Bankası, Endonezya Bankası, Bank Negara Malezya, Sudan Merkez Bankası ve Autoriti Monetari Brunei Darussalam (eski adıyla Maliye Bakanlığı Brunei Darussalam). Kurucu ve Daimi Üyelerin yanı sıra, IIFM Yönetim Kurulu, Kuwait Finance House, Dubai Islamic Bank, National Commercial Bank, Bank ABC Islamic, Gulf Finance House, Standard Chartered, Credit Agricole CIB ve National Bank of Kuwait gibi İslâmi ve uluslararası bankalardan oluşmaktadır. IIFM ayrıca Pakistan Devlet Bankası, Kazakistan Ulusal Bankası ve DIFC Otoritesi gibi belirli düzenleyici kurumlar ve hükümet organlarının yanı sıra bir dizi uluslararası ve bölgesel finans kurumu ve İslâmi finans alanında faaliyet gösteren diğer piyasa oyuncuları tarafından da desteklenmektedir.
6. Uluslararası İslâmi Derecelendirme Ajansı
İslâmi Uluslararası Derecelendirme Ajansı (IIRA), ihraççılara bağımsız değerlendirmede bulunmak ve İslâmi finans ilkelerine uyun konularında çalışmak üzere kurulmuştur. IIRA’nın özel odağı, başta İslâm Ülkeleri Teşkilatı (İİT) bölgesi olmak üzere yerel sermaye piyasalarının geliştirilmesi ve derecelendirmeleriyle dünya çapında etik finansa ivme kazandırmaktır. IIRA, İslâmi Kalkınma Bankası’nın (IDB) tasarladığı şekliyle İslâmi finansın desteklenmesi için bir altyapı kurumu olarak kurulmuştur. IIRA’yı AAOIFI ve IFSB gibi sistemi destekleyen kuruluşlarla benzerlik göstermektedir. Merkezi Bahreyn Krallığı’nda bulunan IIRA, 2005 yılında faaliyetlerine başlamış olup 2011 yılından itibaren kavramsal olarak ayırt edici metodolojiler serisini başlatmıştır. Gharar’ın şeffaflığı veya yokluğu İslâmi işlemlerin bir diğer temel direğidir. Bu tür derecelendirmeler, ekonomileri belgelerken şeffaflığı artırır ve piyasalardaki bilgi asimetrisini azaltır. Zaman içinde derecelendirmeler, yatırım kararı verme kalitesini artırarak adil alışverişi mümkün kılacaktır. IIRA ayrıca İslâm ülkelerinde eğitim atölyeleri düzenlemektedir. Bu atölye çalışmaları, yeni pazarlarda İslâmi Finans kavramlarını tanıtmayı ve daha yerleşik İslâmi Finans merkezleri için İslâmi Finans anlayışını derinleştirmeyi amaçlamaktadır. IIRA, Bahreyn Merkez Bankası (CBB), Ürdün Merkez Bankası (CBJ) ve Türkiye’deki Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumu (BDDK) ile onaylanmış bir Dış Kredi Değerlendirme Kurumu (ECAI) dâhil olmak üzere bir dizi uluslararası denetim alanında resmî olarak tanınmaktadır. Sudan Merkez Bankası (CBOS) ve Umman Sultanlığı Sermaye Piyasası Kurumu tarafından derecelendirme kuruluşu olarak da lisanslanmıştır. Ayrıca Kazakistan’daki Astana Uluslararası Finans Merkezi (AIFC) tarafından tanınmaktadır ve burada lisanslı bir şube aracılığıyla faaliyet göstermektedir. Ulusal Sigorta Kurumu Sudan ve Pakistan Menkul Kıymetler ve Borsa Komisyonu da IIRA’yı tanınmış derecelendirme kuruluşları olarak kabul etmektedir. Ayrıca IIRA, İslâm Kalkınma Bankası panelinde onaylanmış bir derecelendirme kuruluşudur. IIRA, bir dizi İslâmi denetim mekanizmasındaki kuruluşlara derecelendirme sağlamakta ve etki alanı genişletmiştir.
7. Uluslararası İslâmi Likidite Yönetim Şirketi
25 Ekim 2010 tarihinde kurulan IILM, İslâmi finans hizmetleri (IIFS) sunan kurumlar için daha nakit İslâmi uyumlu finansal araçlar yaratarak sınır ötesi yatırım akışlarını, uluslararası bağlantıları ve finansal istikrarı geliştirmeyi amaçlamaktadır. Merkezi Malezya’nın Kuala Lumpur kentinde bulunan IILM’nin Endonezya, Kuveyt, Lüksemburg, Malezya, Mauritius, Nijerya, Katar, Türkiye, Birleşik Arap Emirlikleri merkez bankalarının yanı sıra Özel Sektörün Geliştirilmesi için İslâm Kurumu (ICD) içeren çeşitli bir üyeliği vardır. IILM, bir likidite krizi durumunda İslâmi bankaları desteklemek ve potansiyel olarak yüksek oranlı likidite araçlarına erişim için IIFS’ye seçenekler sağlamak üzere tasarlanmıştır. Ulusal, bölgesel ve uluslararası düzeylerde sağlam likidite yönetimi altyapısı oluşturmak için bölgesel ve uluslararası işbirliğini teşvik etmektedir.
Selam ve dua ile…
1 Ersan Özgür’ün “İSLÂMİ FİNANS Türkiye İçin Küresel Strateji İstanbul İslâmi Finans Merkezi” adlı kitabından alıntı yapılarak hazırlanmıştır.
