AFYONKARAHİSAR ZAFER ABİDESİNİN ÖYKÜSÜ

Gazetemizin devamlı okuyucuları hatırlayacaklardır; 23 Eylül 2021 tarihli Kocatepe Gazetesinde, ilimizin ilk eski valilerinden merhum Fahrettin Kiper’in, anılarından bir kısmını yayımlamıştım. Valinin anıları arasında olan, Zafer Abidesi ile ilgili yayımlamadığım bölüm şöyle idi:
“…Zafer âbidesinin, çocuk bahçesinin, istasyon cihetine genişletilecek kısmının en uygun noktasına konması ve âbidenin etrafında yapıcısı Mr.Krippel’in göstereceği yerlerde ve ölçülerde Okuma Evi, müzemsi bir sergi yeri, masif ağaçlık gibi küçük küçük fonlar kurulması kararlaşmış idi. Zafer Âbidesini yapan Mr.Krippel’in, Vilâyete ilk müracaatı 23 Ekim 1930 tarihindedir. Ankara’da Ulus Meydanındaki Atatürk heykeli de Mr.Krippel’in eseridir. Afyon heykelinin şimdiki biçiminde iki kuvveti sembolize etmesi fikrini Mr.Krippel’e ben söylemiştim. Mr.Krippel’le görüştüğümüze göre heykelin verdiği fikir 4 noktada çerçevelenebilir.
1. Yenen kuvvet Türk gücüdür. Çizgilerinin Atatürk’ü andırması bunun sergisidir. Ordu, koruma, intikam gibi maddî, manevî kuvvetler de onun içindedir.
2. Yenilen kuvvet düşmandır. Bu düşman mülk düşmanı olsun, hürriyet düşmanı olsun; terakki, şeref düşmanı olsun; dıştan gelsin, içten gelsin, Türk gücü onu yere serecektir.
3. Türk gücü kuvvetlidir; karşıdaki düşman da kuvvetlidir. Fakat Türk gücü daha kuvvetlidir. Zayıfı herkes yener.
4. Türk gücü düşmanı yere seriyor; kahramandır, fakat vahşi, canavar değildir. Yere serilmiş düşmanın ciğerlerini, bağırsaklarını deşmiyor.
Heykel için Krippel’in en uygun gördüğü yer, benim seçtiğim ve biraz evvel söylediğim yerdi. Şimdiki yer için sanatkâr aynen “heykelin hemen hemen kendisine yaslanmış gibi durduğu dağ sivrisinin baskısı altında kalacağı; binalar arasında etraf sokaklardan gelip gidenlerin adeta heykeli görmeden geçecekleri; ziyaretçilerin tefekkürâtını, abidenin hatırlatacağı tarihi ve milli olayları derinlere yaymaya elverişli âsude ufuk bulamayacağı hususları idi. Şu kadar ki bunlar görüş ve düşünüş farklarıdır. Tarihe mal olur diye yazıyorum, yoksa memleket bir eser kazanmıştır…”
***
Bilindiği üzere Büyük Zafer Abidesi Afyonkarahisar’da, kentin Yunan işgalinden kurtarılışı ve Büyük Taaruz anısına dikilen anıttır.. Ünlü heykeltraş Heinrich Krippel tarafından 1934-1936 yılları arasında yapılmış ve 24 Mart 1936 günü dönemin başbakanı İsmet İnönü ve Ali Çetinkaya tarafından törenle açılışı yapılmıştır.
Anıtın kaidesi büyükçe ve kübik bir kayaçtan oluşmaktadır. Kaidenin üstünde, tunçtan yapılmış çıplak iki erkek heykeli vardır. Bu heykellerden ayakta olan, düşmanı ayakları altına almış Türk’ü; ayaklar altında yatan ise Türkiye’yi işgal eden düşmanları simgelemektedir. Bir yoruma göre de ayaktaki figür, tam bağımsızlık için saldıran Türk gücünü; yerdeki figür ise Türk’ün gücü karşısında yenilen emperyalizmi temsil etmektedir. Ayaktaki heykel gerek yüzünün benzerliği, gerekse simgelediği rol ile Mustafa Kemal Atatürk’e benzetilmiştir.
Heykeli taşıyan kaidenin çevresinde de tunçtan kabartmalar bulunmaktadır. Kaidenin çevresindeki kabartmalarda ön yüzde Atatürk’ün sol profilden bir portresi, arka yüzde Türk askerinin taşıdığı sancağı işgalden kurtulan halkın öpmesi, sol yüzde Atatürk, İsmet İnönü, Fevzi Çakmak’ın harita üzerinde yaptıkları Başkomutan Meydan Muharebesi planı, sağ yüzde ise Türk askerinin yaptığı bir süngü saldırısı betimlenmiştir.
Heykeller normal insan boyutlarından daha büyük ve hareketleri son derece canlıdır. İşgalcileri sembolize eden ve yerde yatan figürün büyük bir çaresizlikle aşağı sarkmış olan başındaki ıstıraplı yüz ifadesi ve bitkin vücudu yenilgiyi göstermektedir. Ayaktaki figürün yüzünde ise büyük bir hiddet ifadesi vardır. Gerilmiş kasları, şişmiş boyun damarları, yukarı kalkmış kolları, biri yumruk şeklinde sıkılmış, diğer bir şeyi parçalayacakmış gibi açılmış elleri ile ayakları altında yatan figüre yukarıdan bakarak adeta ezmektedir.
6 Kasım 1937 günü Afyonkarahisar ziyareti esnasında anıtı inceleyen Mustafa Kemal Atatürk, anıt hakkında “Büyük zaferi en iyi anlatan anıt” demiştir.
Büyük Zafer Anıtı, önden bakıldığında arkasında görünen Afyonkarahisar Kalesi ile birlikte kentimizin en önemli simgesidir.