YUNUS EMRE’DE DİNÎ VE TASAVVUFÎ ANLAYIŞ -3

(Dünden Devamı)
Âhir Muhammed nûru balkıdı içümüzden mısraı, Yunus’un “Muhammedî” bir fıtrata ulaştığını gösterir.
Şâirimiz, dört kitaptan, doğrudan tasavvufî anlamda söz eder. İbadet hususunda da pek titizdir, Yunus! O, herşeyden evvel “Emr-i ma’rûf” esasına bağlıdır.(Bk. 215/5) İbadetler “Çalap buyruğu”dur. İnsan, ancak ibadet ederek manevî merhaleleri tamamlayabilir.”7
Yunus, İslam’ın beş şartından ve bilhassa “namaz” mevzuundan oldukça geniş olarak bahseder. Gönül yıkan kişinin namazı kabul olunmaz. Namaz Hakk’a mirâctır. Cenaze namazı ise ölmeden evvel ölümü temsil eder. Gerçekte gönüle girmekten maksat, gönlün batınî idrak merkezi oluşunu, dolayısıyle varlık hakikatinin gönülde idrak edebileceğini bilmektir. Bütün İslam mutasavvıfları gibi Yunus Emre de:
“Gönül Çalab!un tahtı” der. Şu halde, gönüle ulaşan, Allah’a ulaşmış olur.”8
Yunus’un tasavvuf anlayışında Kurân ve Sünnet esastır. O, herkesi ilkönce Kur’an ve Hadîs’e uymağa, İslamın en ufak ayrıntısına kadar uymağı davet eder9. Beyitlerinde doğrudan iktibas veya telmih ettiği âyet ve hadisler olduğu gibi pek çok beyti de yine âyet ve hadis menşelidir.
Yunus’un üzerinde titrediği konulardan birisi de “haram ve helal”dir. İnsan elini haramdan çekmelidir. Haram konusunda bazen çok şiddetli tenkit yapar Yunus, mesela;
“Namaz kılmaz kişinin kazandığı hep haram
Bin kızılı varsa birisi gelmez işe (341/5)
Namaz kılmayan kazandığı hep haramdır. Bu kişinin bin kızılı (parası) da olsa, bir tanesi işe yaramaz . Yani, o paranın hayrı yoktur”10 demektedir.
Din, Yunus’un fikir dünyasında “bir nizam”dır. Bu nizam peygamberler tarafından tanzim edilmişitir. Müslüman “nefsini müslüman eden” kişidir.”11
Nefsin müsülmân iden Hak yola togru giden
Yarın ana olısar Muhammed şefâati (380/6)
Müslümanım diyen kişi İslamın şartını bilir. Tanrı buyruğunu tutar ve beş vakit namazını kılar12. “Bir vakit namaz kılmayanın” aliyhinde ağır ithamlarda bulunur:13
Müsülmanam diyen kişi şartı nedür bilse gerek
Tanrı’nın buyrugın tutup bişvakt namaz kılsa gerek
Her kim bu sözden almadı bişvakt namazı kılmadı
Bilünmüsülmân olmadı ol Tamu’ya girse gerek                   (Devamı Yarın)

7 Ay. Es. , s. 456.
8  Ay. Es. , s. 457.
9 FuadKöprülü, TürkEdebiyatında İlk Mutasavvıflar, Diyanetİşl. Bşk. Yayını, 3.b., Ankara 1976, s. 301
10  Mustafa Tatçı, age., s. 190.
11  Ay. Es. , s. 458.
12  Ay. Es. , s. 208.
13 FuadKöprülü, age., s. 303