YUNUS EMRE’DE
DİNÎ VE TASAVVUFÎ ANLAYIŞ -5

(Dünden Devam)
“Allah’tan gelen varlık yine Allah’a dönecektir. Bunu farkedemeyenler “uykudadır”lar. Erenlerin eteğini tutanlar, gafletten uyanacaklardır. Erenlerden etek tutan menzil alıp Hakk’a yeter. Hakk’a ulaşmak için seyr ü sülûka girmek gerekir.Yunus’unsülûk (ahlakı güzelleştirmek) anlayışı” nefsi tasfiye” usûlüne dayanır. Salik, dört kapı-kırk makamdan geçmelidir: Yunus bu hususla ilgili olarak şiirlerinde şöyle temas eder:
Kırk bin kırk dört tabakatmeşâyıhevliyâlar
Dört kapudur kırk makâm dem evliyâdemidür (85/3)
Şerîattarîkat yoldur varana
Hakîkatma‘rifet andan içerü (290/8)
Evvel kapuşerîat geçse andan tarîkat
Gönül evi ma‘rifet ‘ışkhakîkat içinde (295/5)
Bu dört menzildür utan ledün makâmun tutan
Oldur menzile yiten tamam murâd içinde (295/25)15
Sülûk tamamlanınca “irfan” hasıl olur. Yunus, irfanı (Allah bilgisini) “hikmet” veya “ilm-i bâtın” ifadeleriyle anlatır.”16
“Şerîat, tarîkat, ma’rifet ve hakîkat makamları, şathiyye türü bir şiirde sembolik olarak dile getirilmektedir:
Çıkdum erik dalına anda yidüm üzümü
Bostân ıssı kakıyupdir ne yirsünkozumı (407/1)
Beytindeki koz (ceviz) dört tabakalı olmakla, dört makamı karşılamaktadır. Diğer üzüm ve erik, hakikat ve şeriat mukabili zikredilmiş birer mecâz olmaktadır. Üzümün her şeyi yendiği ve pek çok mamulü olduğu halde, eriğin sadece dışı yenir. Hakikat de, şeriat makamına göre böyledir. …hakikate ulaşan derviş, şeriatini bırakmış değildir.”17
İlm, kalp aynasının parçasıdır ve üç kısımda ele alınır:18
“1.İlm-i zâhir: Lugat, sarf, nahv, mantık, âdab, kelâm, usul, hadis, tefsir, hikmet ve hey’et ilimlerinin tahsili ile elde edilir. Erik bu ilmin sembolüdür.
2.İlm-i Bâtın: Mânevî ilimler; dâimî ihlâs, mürşide bağlanma, devamlı Allah’ı zikretme, az yeme, az konuşma, az uyuma, halktan kaçma yolu ile tahsil edilir. Üzüm bu ilmin sembolüdür.
3.İlm-i Hakîkat: Dünyâyı, âhireti ve varlığı terk yolu ile tahsil edilir. Ceviz bu ilmin sembolüdür.”
Şeriat: “Yunus Emre’ye  göre    şeriat; hakîkate açılan ilk kapıdır. Hakikatın hudutsuz denizinde seyretmek için şeriat gemisine binmek gerekir. Yani hakikate ulaşmak için şeriat gibi bir vasıta gereklidir:
Şer’ilehakîkatün vasfını eydem sana
Şerîat bir gemidürhakîkatderyâsıdur (29/5)
(Devamı Yarın)

15  Ay. Es. , s. 314.
16  Ay. Es. , s. 459.
17 Ay. Es. , s. 314.
18 NeclaPekolcay, EmineSevim, YunusEmreŞerhleri, KültürBakanlığıYayını, Ankara 1991, s. 192.