TÜRKLERDE KADIN – Kocatepe Gazetesi

İslam’dan önceki Türk Toplumu’nda kadının çok ayrı bir yeri ve önemi vardı. Kadınlar öncelikle insan, eş ve ana olarak saygı görürdü. Aile tek eşliliğe dayanırdı. Kız çocukları hor ve aşağı görülmezdi. Çocuklar üzerinde baba kadar ananın da hakkı vardı. Hakanların yazdığı fermanlara “Hakan ve hatunun emri“ ifadesi ile başlanırdı. Ülke yönetiminde kadınlar da söz sahibi idi. Resmî kabul ve törenlere hakanların yanında eşleri de katılırdı. Kadınlar bir eş-evdeş, hayat arkadaşı ve ana olmanın ötesinde, sosyal hayatta ve askerlik ve devlet yönetiminde de son dere etkiliydiler.
İslamiyet’ten önceki devirlerde kurultay toplayan, devlet yönetiminde ve sosyal hayatta etkili olan Türk kadını bu üstünlük ve faziletini İslami devirlerde de uzun bir süre sürdürmüştür.
16. yüzyılda Türkiye’ye gelen Fransız elçisi ( B.dela Broquere ) Türkmen kadınlarının erkeklerden kaçmadığını, çok güzel ve iffetli olduklarını anlatırken Dulkadiroğulları’na bağlı 30 bin kadın süvari bulunduğunu, erkek gibi silah tutup savaştığını söyler ki Dede Korkut destanının tasvirlerine tamamıyla uygundur. Aşık Paşazade’nin Anadolu’da bulunan “Bâcıyan-ı Rum Taifesi “ (Bacılar Ordusu Teşkilatı) adı ile bu Türkmen kadınları kastettiği sanılmaktadır. (O.Turan, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi, cilt 1,130)
Bilhassa şehzadelerin yaşlarının küçük olduğu dönemlerde şehzadeler belirli bir yaşa gelinceye kadar devlet şehzadelerin anaları tarafından yönetilirdi.
Karahanlılar ve Selçuklularda Terken unvanını taşıyan sultanların eşleri sadece hükümdarlara ve siyasi meselelere tesir etmekle kalmıyor; bizzat idare ve siyaset içinde de mühim roller oynuyorlardı. Nitekim Terkenlerin kendilerine ait yurtluk (ikta) vilayetleri, bunları idareye memur divan teşkilatları, askerleri ve kendi hazinelerine akan mühim gelirleri vardı. Bu durumları ile hatunlar feodal devlet bünyesinde, ikta ve asker sahibi beyler gibi; mühim bir mevki işgal ediyorlardı. (O.Turan T.C.H.M /127) Selçuklu Sultanları nasıl ki “Cihan Padişahı” adıyla anılıyorsa, sultanların eşleri de “Dünya Melikesi” unvanını taşıyorlardı.
Dede Korkut Hikâyeleri’nde de Türk Kadını kutsaldır; güzeldir, kocasının yardımcısıdır; ailede fikirleri esas alınır. Kadın aynı zamanda milli bir kahramandır, yenilmez bir savaşçıdır. O erkeklerle değil; erkekler onunla yarışır. Türk kültüründe kadının en belirgin iki özelliği vardır. Bunların birincisi “Kahramanlık”, ikincisi “Analık”tır.
Dede Korkut hikâyelerinde “Evin direği” diye nitelendirilen Türk kadınları öve öve bitirilemez:
“Beri gel başımın bahtı, evimin tahtı,
Evden çıkıp yürüyünce selvi boylum,
Topuğundan büklüm büklüm kara saçlım.
Kurulu yaya benzer çatma kaşlım.
Çift badem sığmayan dar ağızlım
Kavunum, yemişim, düvleğim…”
Türk kadının bu parlak ve üstün durumu ne yazık ki çok uzun sürmedi İstanbul’un fethinden sonra Bizans’ın, Arabistan ve Mısır’ın fethinden sonra Bizans ve Arap toplumunun kural ve gelenekleri yavaş yavaş Osmanlı toplumu üzerindeki etkisini göstermeye başladı.
“O kadar ki, 19.yüzyılda bile, İstanbul’da beyaz kadınların köle olarak eşya gibi alınıp satıldığı, çalışmaları resmi şekilde düzenlenmiş pazarlar vardı. Bu pazarlar ancak 1848’de köleliği yasaklayan milletlerarası anlaşmaların kabulü üzerine kapatıldı. 19.yüzyılda İstanbul’da, yalnız padişah sarayı değil, devlet ricalinin, Şeyhülislamların, kadıaskerlerin konakları, satın alınmış veya eşya gibi hediye edilmiş düzineler, hatta yüzlerce kadınla dolu idi.” (Prof. Dr. A.Mumcu ve arkadaşları, Atatürk İlkeleri ve İnkılâp Tarihi 2, 212; Enver Ziya Karal, “ Atatürk ve Kadın Sorunu “, 121,122)
Köle olmayan, “hür“ kadınların durumu da hiç parlak sayılmazdı. Çünkü onlar da ikinci sınıf insan muamelesi görüyorlardı.
Erkeğin birden çok kadınla evlenmesi, dilediği zaman tek taraflı olarak kadınların boşanması çoğunlukla kız çocuklarının eğitim hakkından yoksun bırakılması, ancak bir avuç ayrıcalıklı kadının özel öğretmenlerle eğitim görebilmesi, kadınların iş hayatından uzak tutulması gibi eşitsizlikler 20. yüzyıla kadar devam edip geldi.
Bir zamanlar Osmanlı ve İslam Dünyası karşısında her bakımdan geri olan Avrupa, İslam Dünyası karşısında hızla ilerliyor, kalkınıyor, birçok İslam ülkesi Batılıların sömürgesi altına giriyordu. Osmanlı aydınları bu geri kalmışlığın üzerinde durmaya ve bu konuda fikir üretmeye başladılar. Buldukları sebeplerden birisi de “Kadınların eğitim haklarından yoksun oluşu ve kadınların iyi yetiştirilmeyişi” idi.