Nöbetçi Eczaneler
Tam adıyla, Gertrude Margaret Lowthian Bell (1868-1926), İngiltere’de zengin bir ailenin çocuğu olarak dünyaya gelir. Tarih eğitimi almak için Oxford Üniversitesine gider. Eğitimini başarıyla tamamlayarak birincilikle mezun olur. 1897-98 ve 1902-03 yılları arasında iki defa dünya turuna çıkar.
20.yy. başlarından itibaren Osmanlı idaresi altında yaşayan Araplara karşı ilgi duyarak, Arapça öğrenmeye, Arap kültürünü ve tarihini araştırmaya ve bu çerçevede eski arkeolojik kalıntılar üzerinde çalışmaya başlar. Arabistan çöllerinin içlerine seyahatler düzenler. Onun Araplar üzerindeki bu çalışmaları İngiliz İstihbaratının dikkatini çeker. 1919 yılında Paris Konferansına delege olarak katılır. Irak devletinin sınırlarının belirlenmesinde çalışır. Savaş sonrası kurulan Irak’a, Mekke Şerifi ve Hicaz Kralı Hüseyin’in oğlu Faysal’ın kral olmasında etkili olur. Araplar ona “Çölün Kızı” ve “Irak’ın Taçsız Kraliçesi” isimlerini takarlar. Ancak Ortadoğu’da çizilmesini sağladığı sınırlar, bugün dahi birçok sorunun ve anlaşmazlıkların kaynağıdır.
Bell, hiç evlenmemiş, sadece bir kez nişanlanmış ve nişanlısını da Çanakkale Savaşları sırasında kaybetmiştir. Yalnızlık ve sağlığının bozulması sebebiyle uykusuzluk sorunu yaşayan Bell, 12 Temmuz 1926 tarihinde aldığı yüksek dozda uyku hapı nedeniyle ölür. Cenazesi Bağdat’ta defnedilir.
Gertrude Bell Arşivleri
Gertrude Bell’in çok sayıda fotoğraf ve yüzlerce mektup ile sayfalarca seyahat ve çalışma notlarından oluşan arşivi, üvey kız kardeşi Lady Richmond tarafından Newcastle Üniversitesi Kütüphanesine verilmiştir. Arşivlerin tamamına yakını kullanıcıların hizmetine açık vaziyettedir.
Gertrude Bell Arşivleri, 1899-1914 yılları arasında Bell’in yaptığı seyahat ve arkeoloji çalışmalarını içeren toplam 29 albümden oluşmaktadır. Bu albümlerin 1902-03 yılları arasında çıktığı dünya turu ve 1910 yılındaki İtalya ve eski Yugoslavya gezilerini kapsayan dört tanesi dışındaki, geri kalan 25 albüm Osmanlı Devletinin idaresi altındaki yerleri kapsamaktadır. 7.000 kadar fotoğraftan ve 1.600 civarı günlük ve mektup sayfasından oluşmaktadır.
Gezilerinde ve Arkeolojik araştırmalarında çektiği fotoğraflar ve aldığı binlerce sayfalık notlar özellikle Osmanlı Devletinin son yıllarına ışık tutar. Newcastle Üniversitesi’ndeki Gertrude Bell fotoğraf arşivinin yöneticisi olan Dr. Mark Jackson şunları söylemektedir: “Bell’in arşivi, 19. yüzyıl sonu ve 20. yüzyılın başlarından, çok çeşitli insanları ve yerleri belgeliyor. Osmanlı İmparatorluğu’nun sona ermesi ve sonrasında modern Ortadoğu’nun yaratılmasında çok önemli bir toplumsal değişim dönemi için paha biçilmez ve eşsiz bir belgesel miras kaynağıdır. Olağanüstü bir kadının çağdaş dünyaya katkısının uluslararası önemli bir hatırasıdır”.
Gertrude Bell’in
Afyonkarahisar Notları
Gertrude Bell’in İstanbul’a gitmek üzere bindiği tren 19 Mayıs 1905 Cuma günü öğleden sonra geldiği Afyonkarahisar’da 20 dakikalık duruş vermek üzere istasyona girerken ve muhtemelen trenin henüz hareket halindeyken çekmiş olduğu tek kare fotoğraf Bell’in çektiği binlerce fotoğraf arasında sanırım bilinen tek Afyonkarahisar fotoğrafıdır. Başka kareler varsa da herhalde günışığına çıkmayı bekliyordur.
Çektiği fotoğrafın yanısıra Bell, Afyonkarahisar’a ait duygu, düşünce ve izlenimlerini günlüğünün 19 Mayıs 1905 tarihli sayfasında birkaç satır ve cümleyle ifade eder. Bell:
“Tüm gün plato boyunca yolculuk yaptık. Hattın yakınında fazla tarımın yapılmadığı ovaların hemen bitiminde sıra sıra tepeler yükseliyor. Sultandağlarını boylu boyunca geçtik. Saat 2.30’da Karahisar’a (Afyon) vardık. 20 dakika zamanımız vardı. Burası kalenin inanılmaz derecede yüksekte olduğu, olağanüstü kayalıklar boyunca uzanan çok güzel bir yerde bulunuyor. İzmir İstasyonu Kuzeybatı yönünde ve bir kilometre uzaklıktadır.” yazmaktadır. Mektubun devamında Afyonkarahisar’dan yoluna devam eden Gertrude Bell:
“Hava bütün gün çok sıcaktı. Eskişehir’de yağmur vardı. Sevgili Bayan Tadya’nın beni en iyi şekilde karşıladığı ve mükemmel bir akşam yemeği verdiği Otel Tadya’ya gittim…” Diyerek satırlarını sonlandırır. Trenle seyahat eden Bell, yolda meşhur Prof. Ramsay ile de bir araya gelir. Prof. Ramsay kendisiyle ilgilenerek yardımcı olur.
Gertrude Bell’in izine arşivlerde de rastlıyoruz. Bell, Osmanlı sınırları içerisinde yapacağı yolculuklar, fotoğraf çekimleri ve arkeolojik incelemeler için çeşitli izin başvuruları yapmış ve kendisine bu başvurularda belli ölçüler çerçevesinde izinler verilmişti.
Yaşadığı dönemin şartlarını göz önünde bulunduracak olursak, gerek diplomasideki başarıları, gerek çok ilgi duyduğu arkeoloji alanındaki faaliyetleri, gerekse de fotoğrafçılık alanındaki çalışmaları ile Gertrude Bell’in gayet sıradışı bir insan olduğu görülmektedir.
Yararlanılan Kaynaklar
1-Newcastle Üniversitesi Gertrude Bell Arşivleri
2-Devlet Arşivleri Katalogları
a- Dönem: Osmanlı, Fon: HR.TH.,Kutu:344, Gömlek:102, Sıra:0 Tarih:
Özet: Konya, Karadağ ve Karacadağ civarında bulunan Binbir Kilise ve Değle harabelerinin kazı yapılmaksızın ortaya çıkarılması ve fotoğraflarının çekimi için İngiliz Matmazel Gertrude Lowthian Bell’e izin verilmesi.
b- Dönem: Osmanlı, Fon: MF. MKT., Kutu:985, Gömlek:41, Sıra:0 Tarih:H-29/01/1325
Özet: İngiltere tebeasından Madmazel Gertrud Lutien Bell’e, Konya civarında Karadağ, Karacadağ, Binbirkilise ve Davla mevkilerinde asar-ı atika fotoğrafları çekmek üzere ruhsat verildiği.
c- Dönem: Osmanlı, Fon: DH.MKT., Kutu:1157, Gömlek:9, Sıra:0 Tarih:H-17/02/1325
Özet: Londra’da mukim İngiltere tebaasından Gebertrow Loiyten Belg’in Konya vilayetinin Karadağ ve Karacadağ civarlarında Binbir Kilise ve Vale adlarındaki mahallerde hafriyat yapmaksızın asar-ı atikanın fotoğraflarını çekmesine izin verilmesi.
ç- Dönem: Osmanlı, Fon: MF. MKT, Kutu:989, Gömlek:39, Sıra:0 Tarih: H-25/02/1325
Özet: Konya’da Karadağ ve Karacadağ civarında kazı yapmaksızın fotoğraf çekmek isteyen Matmazel Kirter De Luit Bell’e izin verildiği.
d- Dönem: Osmanlı, Fon: BEO, Kutu: 3103, Gömlek: 232665, Sıra:0 Tarih: H-07/06/1325
Özet: Karaman’ın Birbir Kilise mahallinde hafriyat çalışması yapan Miss Gertrude Bell’in imzasını taşıyan ve İngiliz konsolosu kavası tarafından gönderilen hizmetkârı ile seyahat iznini havi telgraf hakkında. (Konya)
e- Dönem: Osmanlı, Fon: HR. TH, Kutu: 370, Gömlek: 105, Sıra:0 Tarih:—
Özet: Berlin İngiltere sefir-i kebirinin yeğeni Matmazel Gertrude Lowthian Bell’e, Haleb ve Bağdad ziyaretlerinde kolaylık gösterilmesi.
