TAKVİMLER ÜZERİNE

Birkaç haftadır gazetenin bizlere ayrılan bu köşesinde takvim ve zaman düzenlemeleri ile ilgili bilgiler paylaşıyoruz. Bugün de Gregoryen Takvimi ve Rumi Takvim’i anlatmak istiyorum. Son olarak bir sonraki yazımızda tarihlerin, bir takvimden diğer takvime nasıl çevrildiğini inceleyerek bu konudaki paylaşımlarımızı sonlandıracağız.
GREGORYEN TAKVİMİ
* Bir yıl 365.2422 gün olduğu halde, Jülyen Takviminde bir yıl 365.25 gün olarak alındığından, Jülyen yılından 0.0078 gün daha kısa olduğundan ve 400 yılda 3 gün geri kaldığından dolayı mevsimler arasında meydana gelen uyumsuzluğu gidermek amacıyla M.S. 1582 yılında Papa XIII. Gregoris, Jülyen Takvimi’nde reform yapılmasını emretti. Yapılan reform neticesinde alınan kararlar:
1 – M.S. 325 yılında toplanan İznik Konsili’nde 1582 yılına kadar 1257 yıl içerisinde Jülyen Takvimi yaklaşık 10 gün geri kaldığından, 4 ekim gününü takip eden gün 5 ekim değil, 15 ekim olarak uygulanması.
2 – Son iki rakamı “00” ile biten yıllardan 400’e tam olarak bölünebilen yılların (1600, 2000 gibi) artık yıl olarak, 1700, 1800 ve 1900 gibi son iki rakamı “00” ile biten ancak 400’e tam olarak bölünemeyen yılların da normal yıl olarak kabul edilmesi. Açıklama: Sonu “00” ile bitmeyen ve 4’e kalansız bölünebilen tüm yıllar artık yıldır. Sonu “00” ile biten yıllar (yani yüzüncü yıllar) ise ve eğer 400’e bölünebiliyorlarsa onlar da artık yıldır. Örneğin; 1700 – 1800 – 1900 yılları artık yıl değilken, 2000 yılı artık yıldır.
3 – Hz. İsa’nın doğum gününün tarih başlangıcı olarak alınması.
Gregoryen Takvimi’ne göre bir yılın ortalama süresi 365.2425 gündür. Bir dönencel yıl ise 365.2422 gündür. Aradaki 0.0003 gün 1582’den beri biriken hataların sonucu olarak 4317 yılda 1 gün fazla olacaktır.
Gregoryen takvimindeki; mart, mayıs ve ağustos ay adları Roma, şubat, nisan, haziran, temmuz ve eylül ay adları Süryani, ekim, kasım, aralık ve ocak ay adları ise Türkçe kökenlidir.
RUMİ TAKVİM
Rumi Takvim; Miladi 1840 – Hicri 1256 yılına kadar Hz. Muhammed’in Mekke’den Medine’ye hicretini başlangıç kabul eden ve ayın dünya çevresinde dolanımını esas alan 354.367 günlük Kameri Takvim sistemi üzerine, Miladi 1840 – Hicri 1256 yılından itibaren de dünyanın güneş etrafında dolanımını esas alan 365.2422 günlük Şemsi Takvim sistemi üzerine kurulmuş karma bir takvim sistemidir.
Rumi Takvim, hukuken yürürlükten kalkmış olmasına rağmen kamuoyu bakımından oldukça hassas bir konu olmuştur. Halk arasında Rumi Takvim’in yegane önemli tarafı; doğum günlerinin miladi takvime göre tekabülleri ve yaş hesaplamaları ile birlikte, eskiden beri onlar için ne zamanda ne olacak ve ne zaman ne yapılacak ölçüsüdür. Çiftçinin ölçekleri ayrı, meteorolojik olayları takip edenlerin ölçüsü ayrıdır. Hatta Katolikler’in bazı yortuları bile bu eski Rumi günlere göre uygulanmaktadır. Hukuken terk edilmiş bulunan Rumi Takvim’in teamuli olarak devam ettirilmesindeki ihtiyacı ile bütün takvimlerde Rumi tarihe de bir yer verilmiştir.
Osmanlı Devletinde:
* 1677 yılında Baş Defterdar Hasan Paşa’nın (vefatı 1684) teklifi üzerine 33 senede 1 sene atlanmak suretiyle Kameri Takvim ile Şemsi Takvim arasındaki farkı dikkate alarak, mali kayıtların buna göre düzeltilmesini istenmiştir.
* 1740 yılında Defterdar Atıf Efendi’nin (vefatı 1742) teklifi üzerine Hicri 1152 yılından itibaren maaşların ve vazifelerin muharremden değil de marttan itibaren esas alınmasını istemesiyle maaş ve vazifelerin buna göre düzeltilmesi istenmiştir. Bu tarihten itibaren mali yılbaşı mart ayı olmuştur.
* 1794 yılında Defterdar Moralı Osman Efendi’nin (vefatı 1818) tefavütlerin (hicri yıl ile mali yıl arasındaki farktan meydana gelen gelir farklılıklarının) hesabının devlet hazinesine yük olmamasını sağlayan teklifinin kabulü ile mali seneye dayanan sarfiyat (harcama) ve tediyat (ödeme) şeklinin tatbik sahasının genişletilmesi istenmiştir.
* 1677 yılından Miladi 13 Mart 1840 – Rumi 1 Mart 1256 tarihine kadar yalnız mali muamelatta kullanılan Jülyen Takvim esaslı Şemsi Takvim’in bu tarihten itibaren resmi muamelatta da kullanılmaya başlanmasıyla Rumi Mali Takvim adını almıştır.
* 8 Şubat 1332 tarih ve 125 sayılı kanunla Jülyen Takvim esaslı Rumi Takvim yürürlükten kaldırılarak, Gregoryen Takvimi’ne geçilmiştir.
125 sayılı Kanunun uygulaması söyle olmuştur:
a) 15 Şubat 1332 tarihini 1 Mart 1333 (miladi 1917 yılı) günü takip etmiş, böylece tarihten 13 gün silinerek gün sayısındaki hata düzeltilmiştir (sıfırlanmıştır).
b) 1333 Rumi yılı teknik sebeple 1 Mart’tan başlamakla beraber 10 ay devam ederek, 31 Kanunievvel (Aralık) 1333 (miladi 1917) günü sona ermiş ve 1 Kanunusani (Ocak) 1334 =1 Kanunusani (Ocak) 1918 olarak başlatılmıştır. 1840 yılından beri Jülyen usulüne göre yürüyen mali ve resmi muamelattaki tarihi kayıtlar, 1918 tarihinden itibaren Gregoryen usulüne göre devam ettirilmiş ve yılbaşı 1 Ocak tarihine alınmıştır. 1334 Rumi (1918 Miladi) yılından itibaren, Rumi ve Miladi takvimlerdeki ay ve gün farkı kalmamış aynı olmuştur. Artık sadece sene farkı vardır (584 yıl).
* 26 Kanunievvel (Aralık) 1341 tarih ve 698 sayılı Kanunla Rumi Takvim mebdei olan 1300’lü seneler terk edilip uluslararası (miladi) takvim mebdei olan 1900’lü seneler kabul edilerek Rumi Takvim tamamen yürürlükten kaldırılmış, 1341 senesi Kanunievvel’inin 31 gününü takip eden gün 1926 senesinin Kanunusani’sinin 1. günü kabul edilmek suretiyle uluslararası takvim sistemine geçilmiştir.
* 10 Ocak 1945 tarih ve 4696 sayılı Kanunla da teşrinievvel, teşrinisani, kanunuevvel ve kanunusani aylarının adları ekim, kasım, aralık ve ocak olarak değiştirilmiştir.