AFYONKARAHİSAR VE ÇEVRESİNDE PROTESTAN MİSYONERLİK FAALİYETLERİ (1820-1922) -1

Dünya üzerindeki değişik ülkelerde yaşayan farklı din ve inanışlara mensup insanlara kendi dinini anlatan ve özelliklede  Hıristiyanlığı dünyaya yaymak için çalışanlara misyoner ve bu amaçla yapılan çalışma ve faaliyetlere de misyonerlik denilmektedir.
1810 yılında Amerika’da kurulan Boston şehri merkezli American Board of Commissioners for Foreign Missions(ABCFM) ya da kısaca “American Board” Protestan misyoner teşkilatları içerisinde belki de en mühim olan teşkilattır. Faaliyete geçtikten sonra kısa zamanda tüm dünyada teşkilatlanmaya gitmiş ve birçok ülke ve bölgede misyon teşkilatları oluşturarak faaliyet göstermiştir.
Faaliyet alanları içerisinde Güney Afrika, Angola, Balkanlar, Asya Türkiye’si(Batı, Orta ve Doğu misyonları), Marathi (Hindistan), Madura ve Seylan, Foochow ve Güney Çin Misyonu, Kuzey Çin misyonu, Japonya, Mikronezya, Filipinler, İspanya, Avusturya ve Meksika misyonlarını sayabiliriz.
Faaliyete geçtikten yaklaşık on yıl sonra, Kudüs’e gitmek üzere yola çıkan ilk misyonerler Pliny Fisk ve Levi Parsons 1820’de İzmir’e gelmişlerdir.
Amerikan Protestanları başlangıçta diğer mezheplere bağlı Hıristiyan tebaa, Yahudi ve Müslüman halk üzerinde çalışmaya başlamışsa da ilerleyen yıllarda pek başarılı olamadıklarını görüp, özellikle Hıristiyanlığın Gregoryen mezhebine mensup Ermeniler üzerine yoğunlaşarak bunlara Protestanlığı benimsetmeyi hedeflemişlerdir. Bu nedenle, 1844 yılına gelindiğinde misyon, Osmanlı Devletindeki Ermenilere yönelik olarak ayrı bir idari birim kurmuştur.
Amerikan Board, Anadolu’daki misyonerlik faaliyetlerini üç ana misyon halinde teşkilatlandırmıştır.
1- Batı Türkiye Misyonu
2- Orta veya Merkezi Türkiye Misyonu
3- Doğu Türkiye Misyonu
Batı Türkiye Misyonu(Western TurkeyMission): Afyonkarahisar’ın da içinde bulunduğu, misyonun Anadolu’daki en mühim bölümüdür. Mersin’in hemen batısından ve Trabzon’un doğusundan geçen hattın batısında kalan Marmara ve Ege Denizine kadar uzanan bölgeyi içine alır. İzmir, Bursa, Adapazarı, Merzifon, Ordu, Trabzon, Sivas, Kayseri ve Talas, misyonun önemli istasyonları olarak belirlenmişlerdi. Bunların dışında kalan Manisa, Akhisar, Burdur, Isparta, Afyonkarahisar, Ankara, Kastamonu, Konya, Amasya, Tokat, Yozgat, Nevşehir, Niğde, Ereğli, Suşehri (Enderes) ise uç ya da dış istasyonlar olarak belirlenmişlerdir.
Orta veya Merkezi Türkiye Misyonu (Central TurkeyMission): Adana, Tarsus, Saimbeyli (Haçin), Maraş, Antep, Urfa önemli misyon istasyonlarıydı. Mersin, Misis, Sis, Adıyaman, Birecik, Zeytun, Gürün, Kilis ve Antakya dış istasyonlardı.
Doğu Türkiye Misyonu (Eastern Turkey Mission): Batı ve Orta Türkiye Misyonlarının dışında kalan bölgedir. Erzurum, Harput, Bitlis, Van, Diyarbakır, Mardin önemli istasyonlarıdır. Bunların yanında, Eleşkirt, Erzincan, Kemah, Eğin, Malatya ve Midyat ise dış istasyon olarak yapılandırılmışlardı.
Amerikan Board’ın amacı, her ne kadar Protestan olmayan ve dünya üzerindeki diğer din ve inanışlara sahip insanları Protestan yapmak olsa da bunun yanında asıl maksadın, dünya üzerinde Protestanlığı benimseyen bu insanlar vasıtasıyla Amerika’nın, bu ülkelerde söz ve nüfuz sahibi olmasını sağlamayı hedeflediğini de düşünmek yanlış olmayacaktır. Bu amaçlara ulaşabilmek için misyonerler başta eğitim ve sağlık alanları gibi temel konuları kullanarak çalışmalarını devam ettirdiler. Eğitimle ilgili olarak Osmanlı imparatorluğunun birçok yerinde okullar açarlarken, sağlık alanında da hastaneler açılıyordu.
Amerikan Board misyonerleri, sonraki yıllarda Anadolu’nun iç kesimlerinde bulunan yerleşim merkezlerinde misyona bağlı uç istasyonlar oluşturmaya çalışmışlardır. Bu amaçla ilk önce yeni misyon istasyonu kurulacak yerler hakkında alt yapı oluşturmaya, o yerin nüfusu, nüfus yapısı, ekonomisi, ulaşım imkânları, halkın yaklaşımları gibi birçok hususları göz önüne alan çalışmalar yapmışlardır. Bu çalışmalara destek sağlayacak bilgileri edinebilmek amacıyla misyonerlerini bu yerlere seyahatler düzenlemişlerdir.
Afyonkarahisar Ermenileri eğitime büyük önem veriyorlardı. Eğitim için hiçbir masraftan kaçınmıyorlardı. Çocuklarının eğitimi için büyük miktarda paralar her yıl İzmir ve İstanbul’daki en iyi okullara gönderilerek çocuklar buralardaki birkaç özel ve kamuya ait okullarda eğitim ve öğretim görmekteydiler. Bu durum Protestan misyonerlerinde dikkatini çekmiş ve raporlarında bu hususa geniş yer vermişlerdi. Buna göre, Afyonkarahisar Ermenileri eğitim meselelerinde çok iddialılar. Farklı derecelerde birkaç özel okul uzun süredir eğitimlerine devam etmektedir. Bugüne kadar ileri eğitim ağırlıklı olarak erkek çocuklar için istenmişti. Ancak birkaç kız öğrenci de çıkmıştır.
Afyonkarahisar Ermenilerinin eğitime ne kadar önem verdiğinin bir örneğine, bugün de dünyanın önde gelen üniversitelerinden biri olan Amerikan Yale üniversitesinin 1914 yılında basılmış olan yıllığın 1908 yılı başlığı altında rastlanmaktadır. Yıllıkta Afyonkarahisar’lı olduğu belirtilen Hagop H. Davidian adı görülmektedir. Yale üniversitesinin Tıp fakültesinde okuyan Davidian 1904 senesinde okula başlamıştır1

KAYNAKÇA:
1 Directory ofThe Livingnon-Graduates of Yale University issue of 1914,page 115