Nöbetçi Eczaneler
23 Mayıs 2011 Pazartesi 03:00:00 Geçen hafta tamamladığımız Dersim katliamı konulu yazılarımıza, bölgenin 1937 isyanında uğradığı ka-yıpları ilave etmekte fayda görüyorum. N. Fazıl Kısakürek, Son Devrin Din Mazlumları adlı kitabında Dersim isyanında 50 bin kişinin katledildiğini yazmıştır. Gazeteci Ayşe Hür; “Tahminlere göre 110 bin nüfusu olan Dersim’in 72 bin kişisi ülkenin değişik bölgelerine sürüldüğünü”, sosyolog İsmail Beşikçi; “1937/38 olaylarında 50 bin Alevi-Kürdün öldürüldüğünü” savunmaktadır. Şerafettin Halis; “Dersim’de 70 bin ile 90 bin insanın canına mal olan katliam yaşandığını”, Mustafa Yelkenli; “M. Kemal’in emriyle 100 bin kadar kişinin katliamına mal olacak bastırma operasyonu yapıldığını”, Özlem Çelik ise; “Dersim’de 90 binden fazla insan öldürüldüğünü” savunmaktadırlar. Bu rakamları Rıza Zelyut derleyip Dersim İsyanları ve Seyit Rıza Gerçeği kitabında yayımlamıştır.
Bu yazılanları okuduktan sonra; gerçekten Dersim’de 50 bin kişi yok edildi mi? Dersim’de 50 binden başlayıp 100 binlere çıkan bir katliam yaşandı mı? Cumhuriyetin ilk yıllarında bölgede ne kadar nüfus barınıyordu? Dersim’in 1937/38 öncesi ve sonrası nüfus yapısı nasıldı? sorularına cevap vermekte fayda vardır.
İletişim Yayınları arasında çıkan Dersim Raporları isimli kitapta Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Dersim nüfusu vilayet salnameleri esas alınarak tespit edilmeye çalışılmıştır. Buna göre 1900 başlarında; Çemişkezek, Pertek, Mazgirt, Ovacık, Nazimiye ve Hozat kazalarından meydana gelen Dersim Sancağı’nın toplam nüfusu 65 bin civarındadır. Bu rakama bölgede yaşayan Hıristiyan nüfusta dâhildir.
Osmanlı Devleti’nin son yıllarına ait Anadolu hakkında kapsamlı bilgiler Vital Cuinet’in La Turquıe d’Asie isimli kitabında bulunur. Vital Cuinet, Düyun-u Umumiye adına Osmanlı kentlerinin ekonomik, sosyal ve kültürel envanter çalışmalarını yapmakla görevlendirilmiştir. Vital Cuinet’in yaptığı bu çalışmalar daha sonra 1892’de Paris’te, La Turquie d’Asie adı ile yayınlanmıştır. Vital Cuinet’e göre Dersim’in toplam nüfusu ise 50 bin civarındadır. Ali Güler’in Rakamlarla Türkiye’de Azınlıklar kitabı ise vilayet salnameleri, Vital Cuinet’in istatistikleri ve Doğu Anadolu’yu gezen seyyahların verdiği bilgiler karşılaştırılarak hazırlanmıştır. Bu kitapta Dersim’in toplam nüfusu Hıristiyanlarda dâhil olmak üzere 55/60 bin civarında tahmin edilmiştir.
Bütün bu bilgileri bir araya getirdiğimizde Osmanlı Devleti’nin son yıllarında Dersim nüfusunun 60 bin civarında olduğunu kabul etmek doğru olacaktır. Bu tarihten sonra I. Dünya Savaşı ve Kurtuluş Savaşı yaşanmış, Doğu Anadolu’da Ermeni tehciri gerçekleşmiştir. Bütün bu olumsuzluklara rağmen Dersim bölgesinin hiç nüfus kaybetmediğini farz etsek bile 1923 başında bölge nüfusunun 60 bin civarında olduğunu kabul etmek gerekir.
Dersim Sancağı Cumhuriyet döne-mine 60 bin civarında nüfusla başlamıştır. Bölgede Umum Müfettişlik görevi yapan İbrahim Tali Öngören Trablusgarb’tan Anadolu’ya M. Kemal’in Emrinde adlı anılarında 1935 nüfus sayımlarına göre Dersim nüfusunun 98 bin olduğunu belirtmektedir. 1937/38 isyanlarından sonra yapılan 1940 sayımında ise Dersim’in nüfusu 95 bin olarak sayılmıştır.
Bu gerçeklere rağmen 1937/38’de 50 bin veya 70/90 bin hatta 100 bin kişinin katledildiğini yazmak Dersim bölgesinde hiç nüfus kalmamasını kabul etmektir. Dersim isyanında 100 bin kişi katledildiyse 1940 sayımında kayıtlara geçen 95 bin kişilik nüfus bölgeye gökten zembille mi indi?
Rıza Zelyut araştırmasında isyanın bastırılmasında görev alan III. Ordu Müfettişliği raporlarına göre; Dersim’in toplam kaybının 7954 kişi olduğunu, bunların 5 bin kadarının Tunceli dışına sürülen nüfus, 2.500 kadarında isyancılarının kaybı olduğunu belirtmektedir. Bütün kayıplar bu kadar. 50 binden başlayıp 100 bine kadar çıkartılan rakamlar ise bir abartıdan ibarettir.
