ALLAH KOMŞUYA VE AKRABAYA İYİLİĞİ EMRETMİŞTİR

Sonra Allah Teâlâ ana babaya iyiliğin yanında erkek ve kadın akrabalara iyiliği de emretmiştir. Nitekim bir hadîste şöyle buyurulur: Fakîre sadaka; sadakadır, akrabaya olursa; hem sadaka, hem de sıla-i rahim’dir. Allah Teâlâ: “Yetimlere iyilik edin.” buyuruyor. Çünkü onlar, işlerini görecek ve kendilerine harcamada bulunacak sahiblerini kaybetmişlerdir. İşte Allah Teâlâ bunlara iyiliği ve şefkati emrediyor ve “Düşkünlere iyilik edin.” buyuruyor. Bunlar, kendilerine yetecek şeyleri bulunmayan ihtiyâç sahipleridir. Allah Teâlâ onlara yetecek ve zarurî ihtiyâçlarını giderecek şeylerle yardımda bulunulmasını emretmiştir.
“Yakın komşuya ve uzak komşuya iyilik edin.” âyeti hakkında İbn Abbâs’tan naklen Ali İbn Ebu Talha şöyle diyor: Yakın komşu, aranızda akrabalık olan, uzak komşu da aranızda akrabalık olmayan komşudur. Bu tefsîr İkrime, Mücâhid, Me’mun İbn Mihrân, Dahhâk, Zeyd İbn Eşlem, Mukâtil İbn Hayyân ve Katâde’den de rivayet edilmiştir.
Ebu îshâk ise, nevf el-Bekkâlî’den rivayetle yakın komşunun Müslüman, uzak komşunun da Yahûdî ve Hıristiyan komşular olduğunu söylemiştir. Bu görüş îbn Cerîr ve İbn Ebu Hatim tarafından rivayet edilmiştir…
Komşuya (iyilik yapmayı) emreden birçok hadîs vârid olmuştur. Bunlardan bize ulaşanları zikredelim:
1 — İmâm Ahmed der ki: Bize Muhammed İbn Ca’fer’in… Abdullah îbn Ömer’den naklettiğine göre; Rasûlullah  (s.) şöyle buyurmuşlardır:
“Cibril, bana komşuyu o kadar tavsiye etti ki; onu vâris kılacağını sandım.” Hadîsi; Buhârî ve Müslim Sahîh’lerinde Ömer İbn Muhammed îbn Zeyd İbn Abdullah İbn Ömer’den rivayetle tahrîc etmişlerdir. .
2  — İmâm Ahmed diyor ki: Bize Süfyân’ın  Abdullah İbn Amr’ dan naklettiğine göre; “Rasûlullah (s.) : Cibril bana komşuyu o kadar tavsiye etti ki, onu vâris kılacağını sandım.” buyurmuştur. Hadîsi Ebu Dâvûd da rivayet etmiştir. Hadîsin bir benzeri, Tirmizî tarafından Süfyân îbn Uyeyne kanalıyla Beşîr’den rivayet edilmiştir. Tirmizî, hadîsin bu yönden garîb ve hasen olduğunu söyler. Hadîs, Mücâhid tarafından Âişe ve Ebu Hüreyre’den merfû’ olarak rivayet edilmiştir.
3  — Yine İmâm Ahmed rivayet ediyor: Bize Abdullah İbn Yezîd’in Abdullah îbn Amr îbn el-Âs’dan naklettiğine göre; Rasûlullah (s.) : “Allah katında arkadaşların en hayırlısı, arkadaşına en hayırlı olanlarıdır. Yine Allah katında komşuların en hayırlısı komşusuna en hayırlı olanıdır.” buyurmuştur. Hadisi Tirmlzî de Ahmed îbn Muhammed kanalıyla Hayve îbn Şüreyh’den rivayet etmiş ve hasendir, garîbtlr, demiştir.
4  — İmâm Ahmed der ki: Bize Abdurrahman İbn Mehdî’nin Ömer’den naklettiğine göre Rasûlullah (s.a.) şöyle buyurdular: “Kişi, komşusunun önünde karnını doyurmasın.” Hadîsi sadece İmâm Ahmed rivayet etmiştir.
5  — İmâm Ahmed, Ali İbn Abdullah kanalıyla… Mikdâd îbn el-Esved’den rivayet ediyor ki; Rasûlullah (s.a.) ashabına sormuştu: Zina hakkında ne dersiniz? Onlar: Onu, Allah ve Rasûlü haram kılmıştır ve o kıyamet gününe kadar haramdır, dediler. Allah Rasûlü: “Kişinin on kadınla zina etmesi, komşusunun hanımıyla zina etmesinden çok daha hafiftir.” buyurmuştur. Sonra; hırsızlık hakkında ne dersiniz? Diye sordular. Onlar yine: Hırsızlığı, Allah ve Rasûlü haram kılmıştır ve o haramdır, dediler. Allah Rasûlü: “Kişinin on evden hırsızlık etmesi komşusundan hırsızlık etmesinden çok daha hafiftir.” buyurdular. Hadîsi sadece İmam Ahmed rivayet etmiştir. Ancak Buhar! ve Müslim’de İbn Mes’ûd’dan rivayet edilen şu hadîs bunu desteklemektedir. İbn Mes’ûd der ki:
Rasûlullah’a; Ey Allah’ın Rasûlü Allah katında hangi günâh en büyüktür? Diye sordum. “Seni yarattığı halde Allah’a şirk koşmandır, buyurdular. Ben: Bu, gerçekten büyük bir (suç) tur. Sonra hangisi? Diye sordum. Seninle beraber yiyecek korkusuyla çocuğunu öldürmendir, buyurdular. Ben: Sonra hangisi? Diye sordum. Komşunun hanımıyla zina etmendir.” buyurdular.
6— Yine îmam Ahmed, Yezîd kanalıyla… Ebu’l-Âliye’den, o da ansârdan bir adamdan rivayet ediyor ki, o şöyle demiştir: Rasûlullah’ın yanına gitmek üzere ailemin yanından ayrıldım. Gördüm ki, Rasûlullah ayakta duruyor ve bir adam ona doğru gidiyor. Bir işleri (ihtiyâçları) olduğunu sandım. Ansârî anlatmaya devam eder ve şöyle der: Rasûlullah (s.) o kadar çok ayakta durdu ki, ayakta bu kadar uzun süre durduğu için Hz. Peygambere acıdım. Adam gidince; Rasûlullah (s.) a şöyle dedim: Ey Allah’ın Rasûlü, bu adam sizi o kadar çok ayakta bekletti ki, uzun süre sizi ayakta beklettiği için size acıdım.
Rasûlullah (s.a.) : Onu gördün mü? Diye sordu. Ben; evet deyince: Kim olduğunu biliyor musun? Diye sordu. Ben; hayır dedim. O, Cibril’dir. Bana komşuyu o kadar tavsiye etti ki; onu vâris kılacağını sandım, buyurarak şöyle devam etti: Eğer ona selâm verseydin senin selâmın alırdı.
7  — Abd ibn Humeyd Müsned’inde şöyle diyor: Bize Ya’lâ îbn Ubeyd Câbir îbn Abdullah’dan nakletti ki; o şöyle demiştir: Rasûlullah (s.) Cibrîl ile birlikte cenaze namazı kılınan yerde namaz kılarken, Medine’nin üst kısımlarında oturan bir adam geldi. Cibrîl gidince adam sordu: Ey Allah’ın Rasûlü, seninle birlikte görmüş olduğum bu adam kimdir? Rasûlullah (s.a.): Onu gördün mü? Diye sordu. Adam, evet deyince; Öyleyse pek çok hayır gördün, bu Cibril’dir. Bana komşuyu o kadar tavsiye etti ki; onu vâris kılacağını sandım, buyurdular. Bu tarîkten rivayetinde, Abd İbn Humeyd tek kalmıştır ve bu hadîs bir önceki hadîsi te’yîd etmektedir.
8  — Ebu Bekr el-Bezzâr diyor ki: Bize Ubeydullah îbn Muhammed’ in Câbir İbn Abdullah’tan naklettiğine göre; Rasûlullah (s.) şöyle buyurdular:
“Komşular üçdür: Komşu vardır; bir hakkı olur. Komşuların hak yönüyle en aşağısı budur. Komşu vardır, iki hakkı olur. Komşu vardır, üç hakkı olur. Komşuların hak yönünden en üstünü de budur. Bir hakkı olan; müşrik ve akraba olmayan komşudur. Bunun yalnızca komşuluk hakkı vardır. İki hakkı olan komşu; müslüman komşudur. Onun; bir İslâm, bir de komşuluk hakkı vardır. Üç hakkı olan komşuya gelince; bu da müslüman ve akraba olan komşudur. Bunun bir komşuluk, bir İslâm ve bir de akrabalık hakkı vardır.” Bezzâr diyor ki: Bu hadîsi Abdurrahmân îbn Fudayl’dan sadece tbn Ebu Füdeyk’in rivayet ettiğini biliyorum.
9  — îmâm Ahmed, Muhammed îbn Ca’fer et-Taberî kanalıyla… Hz. Âişe’den rivayet ediyor ki O, Rasûlullah’a; benim iki komşum var, hangisine hediye vereyim? Diye sormuş. Allah Rasûlü de, kapısı sana daha yakın olanına, buyurmuş. Hadîsi Buhârî, Şu’be’den rivayet etmiştir.
Âyette geçen «Yakın arkadaş» hakkında Sevrî… Ali ve İbn Mes’ûd’ dan rivayetle; bu, kadındır (kişinin karısıdır) demiştir.
İbn Ebu Hatim şöyle diyor: Bu açıklamanın benzeri Abdurrahmân İbn Ebu Leylâ, İbrahim en-Nehaî, Hasan ve kendisinden gelen rivayetlerden birinde Saîd İbn Cübeyr’den nakledilmiştir, İbn Abbâs, Mücâhid, İkrime ve Katâde bunun; yol arkadaşı olduğunu söylerken, Saîd îbn Cübeyr; sâlih arkadaştır, demiş. Zeyd İbn Eşlem de, o hazarda (ikâmet halinde) seninle birlikte oturan, yolculukta da arkadaş olandır, demiştir.