Günümüzde Afyonkarahisar merkez ilçeye bağlı olan Erenler1 (Kumartaş) Mahallesi, daha önce merkez ilçeye bağlı bir köyümüzdür. Afyonkarahisar-Eskişehir ve Kütahya yolu üzerinde bulunmaktadır. Köyün ne zaman ve nasıl kurulduğuna ilişkin elimizde net bilgi bulunmamaktadır. Köyün kuruluşu muhtemelen Selçuklu devleti dönemine uzanmaktadır. Selçuklu hükümdarlarından Sultan I. Kılıç Arslan’ın (öl. 1107) Humar-taş (el-Süleymani) adlı bir atabeği, vali olduğu belirtilmektedir2. Atabek Humar-taş (el-Süleymani) adı kanaatimizce bu köye ad olmuş, ismi zamanla Kumartaş’a dönüşmüştür.
Köyde bulunan bazı eski dönemlere ait kalıntılardan köyün önce Romalılar, daha sonra Bizanslılar tarafından iskân edildiği anlaşılmaktadır. Türk-İslâm dönemine ait olarak, arşiv belgeleri üzerinde yaptığımız araştırmalar sonucunda 1530 tarihli tahrir defterinde köyle ilgili bazı bilgilere ulaşabilmekteyiz. Dolayısıyla köyün kuruluşu bu tarihten daha önceki bir döneme dayanmaktadır. Nitekim köy mezarlığındaki bazı mezar taşlarının arkeologlar tarafından XIV-XVI. yüzyıl dönemlerine ait olduğu tarihlenmesi kanaatinden yola çıkarak, köyde XIV yüz yıl yahut daha önceki tarihlerden itibaren Türklerin yaşadığı söylene bilir.
1530 yılında köy, Osmanlı Devleti’nin Anadolu Eyâleti’ne bağlı Karahisâr-ı Sâhib Sancağı’nın merkez kazası yani Karahisar Kazası’nın Şehr-âbâd Nâhiyesi’ne bağlıdır. Bu dönemde köyün nüfusu yaklaşık olarak 50 kişi olup tamamı Müslüman Türklerden oluşmaktadır. Köyden vergi olarak 1035 akçe toplanmakta olup, bu gelirin Karahisar Kalesi’nde görev yapan kale muhafızlarına maaş olarak tahsis edildiği görülmektedir3.
Kütahya vâlisi Vezir İbrahim Paşa tarafından mübâşir olarak görevlendirilen, Delibaşı Hüseyin Ağa’ya Karahisâr-ı Sâhib Kazâsı halkının imdâd-ı seferiye adıyla Kumartaş köyü halkından 7 Şubat 1695 senesinde 36 kuruş4 para toplanılmıştır. Ancak bu tarihten 18 gün sonra tekrar 14.5 kuruş daha para alınmıştır5.
Afyonkarahisar Arkeoloji Müzesi Müdürlüğü’nün 1988 yılında yaptırdığı incelemede köydeki İslâm öncesi dönemlere ait kalıntılar ile mezarlıklar şöyle değerlendirilmiştir:
Köyde köy mezarlığından başka müstakil olarak dört mezar bulunmaktadır. Bu mezarlar şu şekilde değerlendirilmişlerdir:
            (Devamı Yarın)

1  1996 yılında köyün adı köy halkının onayıyla ERENLER şeklinde değiştirilmiştir. (https://tr.wikipedia. org/wiki/ Erenler,_Afyonkarahisar).
2  Osman Turan, Selçuklular zamanında Türkiye, Ötügen Neşriyat, İstanbul 2004, dip not 243.(https://books.google.com.tr/books?id=xJLTDAAAQBAJ&pg=PT156&lpg=PT156&dq=%22humarta%C5%9F%22+sel%C3%A7uklu&source=bl&ots=dIjemeNnCt&sig=5U6EjNvNVD9NzwbCgx9IIOq-9h4&hl=tr&sa=X&ved=0ahUKEwi4msXbuYPSAhVDWxoKHRQFAEgQ6AEIHzAB#v=onepage&q=%22humarta%C5%9F%22%20sel%C3%A7uklu&f=false).
3  438 Numaralı Muhâsebe-i Vilâyet-i Anadolu Defteri (937/1530), I, Ankara 1993, s. 171.
4  Köylerin nüfus sayısı ve imkanına göre paranın alındığını kanaat etmekteyiz. Örneğin Sibsin, Eymür, Anbanas, Deper, Ayvalı gibi köylerden 46 kuruş, Erkmen, Hacı Beyli, Döğer, Feleli gibi köylerden 36 kuruş, Köprülü, Olucak’tan 20,5 kuruş, eydemir, Leğen, Muratlar adlı köylerinden de 15,5 kuruş alınmıştır.
5  Afyonkarahisar şer‘iye Sicili (AŞS), nr. 523, vr. 92b/282; vr. 96a/291.