AVRUPA’DA TÜRK İZLERİ

2014 yılında, Halk Kültürü Araştırmaları Kurumu olarak, Avrupa’ya Türk iş gücü göçünün 50. Yıldönümü münasebetiyle, Amsterdam Türk Evi ile birlikte düzenlediğimiz, “Türkiye-Hollanda İlişkileri Sempozyumu” vesilesiyle, çok değerli bir gazeteciyle tanıştım: İlhan Karaçay…Karaçay, TRT kanallarıyla, Avrupa’daki Türk varlığını ve bu büyük kıt’adaki, Türk izlerini gözlerimizin önüne getirmiştir.. Bu nedenle yaptığı hizmetin çok büyük olduğunu belirtmek isterim. Dostumun yolladığı son haberlerden birisinde, Osmanlı-Türk-İslam medeniyetinin küresel izlerini ve etkilerini ortaya serecek olan bir dizi programların, Macaristan, Avusturya, Almanya, Hollanda, Belçika, Fransa, İtalya, İspanya, Rusya, Afganistan, Çin ve Moğolistan’da çekileceğini muştuladı. Ama ben öncelikle onun ‘Uzaktaki Dostlar’ adlı beş bölümlük programlarda hangi konulara yer verdiğini belirtmek isterim.
Karaçay, Hollanda’daki bir köye neden ‘Türkiye’ adının verildiğini, Belçika’daki bir köy halkının her yıl neden Türk festivali yaparak Türkler gibi yaşadığını, İtalya’da bir köy halkının da aynı şekilde her yıl Türk Festivali düzenleyip Türkler gibi yaşadıklarını, Fransa’da pek çok yere Osmanville, Turqueville. Turquestein ve Turkheim adlarının verildiğini, İspanya’da Sax kasabasında her yıl düzenlenen festivalin en büyük ve görkemli grubunun İspanyol Türkler olduğunu, Corpanse de Turcos adlı bu grubun 1920’de Atatürk’ün istiklal savaşı galibiyetine sempati duyan İspanyollar tarafından kurulduğunu ve o günden bu güne muhteşem bir binada yerleşmiş olduklarını gitti, gördü ve yaşadı.

Avusturya-Macaristan:
İlhan Karaçay, bu iki dost ülkeyle ilgili şu bilgileri vermektedir:
1. İki yılda bir Macaristan’ın Bugaç kentinde düzenlenen ve 2012 yılında iki yüz binden fazla insanın katıldığı Turan Festivaline, Türkiye dahil Türk dünyasının her yerinden katılım gerçekleşmektedir.
2. Sekeller… Kuzeyden gelen özel bir Türk halkı… Hala Romanya ve Macaristan’da yaşamaktadırlar. Katolik Hıristiyandırlar. Ayrıca bugünkü Macaristan’da bir bölge Kumanların adını taşımaktadır.
3. Budin’den geriye kalanlar. Budin’deki yüzlerce Türk eserinden sadece bir kaçı kalmış. Osmanlı Avrupa politikasında Budin’in önemi neydi? Karşısındaki Peşte ile farkı neydi… Budin ele geçmeden yıllarca önce Macaristan kralı neden Fatih’e dayanışma için özel ilgi gösteriyordu?
4. Gül Baba’nın Türbesi ve Balkan Müslümanlığındaki önemi. Galatasaray’la bağı…
5. İki Viyana kuşatmasının günümüze kalan izleri. Müzedeki objeler ve günlük hayatta hala devam eden izler… Sadece bu savaş için ordu hareket halindeyken yapılan büyük köprü.
6. Karlofça antlaşmasının yapıldığı yer ve antlaşmanın önemi.

Almanya:
1. Schwetzingen Camii, Almanya’nın ilk camisi… Schwetzingen Sarayı bahçesinde bulunan caminin ilk kısmı 1776-1793 yılları arasında sarayın Türk Bahçesi bölümünde iki minareli olarak inşa edilmişti.
2. Dresten’deki tütün fabrikası… Burası bir Memluk camii formunda inşa edildi. Şimdi farklı maksatla hala kullanılmaktadır. Buranın ilk açılışında işçiler Osmanlı Türkiye’sinden getirildi.
3. Goethe’nin ataları olan Zoltan sülalesi… Sülalenin Türk olduğu ve sultan isminin Zoltan olarak soyadı haline geldiği ve günümüzde de hala yaşayan Zoltan soyadlı kişilerin var olduğu bilinmektedir.
4. Anna Grosser Rilke… Avrupa saraylarında krallara konser veren büyük piyanist, ömrünün 35 yılını İstanbul’da geçirdi ve II.Abdulhamid’in huzurunda konserler verdi.

İtalya:
1. Azinora adasında 8,5 ay geçiren Türk esirler. Ruslar tarafından esir edildiler. Japonlara verildiler, Japonlar esirleri gemiyle Türkiye’ye gönderdi. Birinci Dünya Savaşı’ndan dolayı Ege’de alıkonuldular. 8,5 ay gemide bekletildikten sonra Azinora adasına getirildiler. Esir edildikten 4 yıl sonra sağ kalanlar yurtlarına döndüler.
2. Otranto seferinden kalanlar.
3. Napoli’de turistlerin çok rağbet ettiği Türk mağarası ve leventlere dayanan öyküsü.
4. Sicilya’da İslam’ın 150 yılı…
5. Ceneviz ve Venedik’teki Osmanlı izleri. Türk hanı, Venedik festivalinin açılışında anılan Türk gösterisi… Osmanlı ticari mallarının Avrupa’ya nakledildiği yerler ve hikayesi. 17. Yüzyıl tablolarında Venedik sokaklarında görülen Türk tüccarlar.
6. Leonardo Da Vinci’nin tasarladığı Galata köprüsünün öyküsü
7. İtalya’da Roma’ya 200 km uzaklıkta 13. Yüzyılda 80 yıl Müslümanlar tarafından yönetilmiş kentin öyküsü.

Fransa:
1. Sultan Cem için yaptırılan Türk turistlerin bilmediği Zizim kulesi ve Cem’in Fransa yılları. Orada kalan maiyetinin bugün hala yaşayan ardılları. Zizim Cem Sultanın Fransızlarca kullanılan adıdır. Kule bugün müze olarak faaliyet göstermektedir.
2. Attila’nın otağı. Sn. Dizier yakınlarında bu bölgede Attila aylarca kamp kurmuştu. Yakın zamanlarda keşfedilen yer, kültür turizmi çerçevesinde ziyaret edilmekte fakat Türkler tarafından pek bilinmemektedir.
3. Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Türk donanmasının 6 ay kaldığı Toulon. Orada bu süre zarfında bugün hala kullanılan bir kilise camiye çevrilmişti ve Toulon’u 6 ay Barbaros yönetmişti.
4. Jöntürkler’in Paris’i… Jöntürkler’in Paris’te yaşadığı mekanları ve hayatlarını kitaplaştıran yazar eşliğinde Paris sokakları ve mekanlar.
5. Bir Türkiye fotoğrafçısı Albert Gabriel… Hayatının büyük bir kısmını Türkiye’de geçiren ve İstanbul Üniversitesinde öğretim üyeliği yapan Türk dostu Gabriel’in ölümünden sonra evi müze hainle getirildi. Müzede Türkiye’de kaldığı sürede çektiği fotoğraflar ve diğer eserler yer almaktadır.
6. İzmir ve İstanbul’da birkaç kuşak yaşamış Levantenlerin torunları ve aileden kalanlar.

İspanya:
1. Servantes’in Türklere esir düşmesi ve öyküsü… Don Kişot’ta bu öykünün izleri…
2. Gırnata’nın düşüşü ve İspanyol Müslümanlarının bir kısmının Yahudilerle birlikte Türkiye’ye getirilip Balat’a yerleştirilmesinin öyküsü. Balat’ın bir yakasına Müslümanlar, diğer yakasına Yahudiler yerleştirilmişti. 2. Beyazıt onlar için İspanyollar kendi değerlerini bize kaptırdı demiştir.
3. Tarık Bin Ziyad İspanya’ya neden geçti? İspanya Müslümanlığının başlangıcı… Bu ilginç bir öyküdür. Aslında Müslümanlar İspanya’daki yerel güçlerin iç çekişmesi sırasında oradakiler tarafından davet edilmiş fakat orada doğan iktidar boşluğunun giderilmesi için bu geçiş kalıcı bir yönetime dönüşmüştür. Böylece İslam aydınlanmasının Avrupa ayağı vücut bulmuştur.
4. İki aydının üzerinden Kurtuba’da evrensel bilim ve tasavvuf: Müslüman İbni Arabi ve Yahudi İbni Meymun. Bu iki düşünür birbirleriyle fikir alışverişinde bulunurdu. Ayrıca İbni Meymun Arapça eserler de yazdı. Yine İbni Rüşd onlarla aynı dönemde yaşadı. İslam’ın İspanya’daki altın çağının bu düşünürler üzerinden tarifi.
5- Gırnata’da günümüze kadar korunan İslam Mahallesi Elbayzin. Elhamra’yla karşılıklı hala bakışmaktadırlar. Son yıllarda kuzey Afrika’dan bazı geri dönüşler yaşanmaktadır. Şu anda Gırnata’da kent merkezinde Kuzey Afrikalıların oluşturduğu bir mahalle ortaya çıkmıştır .

Hollanda-Belçika:
1. Hollanda’da 400. yıl müzesi ve öyküsü.
2. Hollanda Levantenlerinin devam eden nesilleri üzerinden Türk Avrupa ticaretinin öyküsü…
3. Hollanda’da tamamen yerli kökenli kişilerden oluşan Türk Sanat Müziği gurubu ve öyküsü…
4. Türk Hollanda resmi ilişkilerinden de eskiye dayanan lalenin Hollanda’ya götürülüşü Busbeck’in İstanbul günleri ve bu götürülüşün 400 yılını anmak için bir atlı arabayla yeniden yapılan İstanbul-Amsterdam seyahati.
5. Belçika’da Barış Manço müzesi ve Belçika günleri… Orada yaşayan vatandaşların müzeyi yaşatma çabaları. Barış Manço’nun Belçika’da yaşadığı ve ölümsüz eserlerinin bir çoğunu bestelediği ev ve eşyalar Belçika Türklerinin girişimleriyle satın alındı.
6. Haçlı seferlerini başlatan Prens Billion ve seferin başlangıç yeri olan ve heykelinin bulunduğu nokta.
7. Abdulhamit’in Abdulaziz’le birlikte yaptığı Belçika seyahatinin yaşayan izleri…
8. Lale devri ressamı Jean Baptiste van Mour.

Rusya:
1. Eski Türk eserlerinin kalbi Ermitaj müzesi… Bu müzede Göktürk devri dahil Orta Asya Türk eserlerinin en önemlileri sergilenmektedir. Eski Türk tarihi için vazgeçilmez bir öneme sahiptir.
2. Kazan’da bir mahzun prenses. Son Türk prensesi Süyünbike’nin öyküsü. Süyünbike kulesi. Prensesin Rus işgali dolayısıyla bu kuleden atlayarak intihar ettiği söylencesi hala anlatılmaktadır.
3. Diyanet İşlerinin yeniden yaptırdığı Kazan Kul Şerif camii ve Kul Şerif’in hala halk tarafından anlatılan öyküsü. Kul Şerif sokak çarpışmalarına katılarak camiin yakınlarında şehit düşmüştür.
4. Başkırdistan Türklerin ilk yerleşim yeri mi? Son zamanlarda Türklerin Orta Asya’ya Urallardan gittiği görüşü yaygınlık kazanmaya başladı.
5. 16. Yüzyıla kadar süren önce Altınorda İmparatorluğunun Moskova yakınlarında kurduğu kale. Devamında Kazan Hanlığı da düzenli vergi toplamak için bu kaleyi kullanmıştı.

***
Tüm bu yerler, kamera ile görüntülenerek, uzmanların açıklamalarıyla, TRT’de yayımlandı. Merak edenlerin, Google vasıtasıyla bu görüntüleri izleyebilmeleri elbette mümkündür. Türkiye’de yaşamakta olan bizlerin Türk olmamız ve “ben Türküm” dememiz mümkün ve doğaldır. Ama İlhan Karaçay gibi gençliğinin en güzel yıllarını Hollanda’da yaşamış olan bir gurbetçinin gurur duyduğu milleti ile ilgili yayınlar yapmakta oluşu, takdir ve alkışla karşılanmalıdır.