Nöbetçi Eczaneler
1836-1837 yılları arasında Almanya, Münih’ten başlayarak Doğu’ya yolculuğa çıkan Doktor ve Doğa Bilimcisi Gotthilf Heinrich von Schubert (1780-1860), Tuna’yı takip ederek İstanbul’a ulaşır. İstanbul’dan denizyolu ile İzmir’e geçerek, İzmir ve Manisa çevresinde araştırmalar yapar. Von Schubert İzmir’den yine denizyolu ile İskenderiye ve Kahire’ye gider.
Manisa ve çevresindeki seyahatleri sırasında Afyonkarahisar’dan birkaç kelimeyle de olsa bahseder. İlginç bazı tahlillerde bulunur. Von Schubert, Anadolu’da yetiştirilen en iyi Afyonun eski Frigya bölgesinde ve Sardes’in (Salihli ilçesi yakınlarında eski bir şehir) doğusunda ve iki günlük mesafede bulunan Karahisar’da yetiştirilerek geldiğini söyler. Karahisar bölgesinden gelen bu afyon, Mısır ve diğer bölgelerde yetiştirilen tüm çeşitlerden kaliteli olduğu için en çok tercih edilen çeşit olduğunu belirtir. Bunun yanısıra o dönem için ilginç bir tespitte bulunarak, Karahisar’da yetiştirilerek elde edilen afyonun Çinlilere çok daha pahalıya satılabileceği için tüccarlar tarafından Batı Avrupa ülkelerine ve eczanelere istenilen miktarlarda gönderilmediğini anlatır. Yine dostu van Lennep’in zengin mal depolarında ve Hollanda Doğu Hint Ticaret şirketinin Çin’e ihraç edeceği tüm gemi yükleri arasında bu zehirden (Afyon maddesinden) bol miktarda bulunduğunu anlatır. Osmanlı İmparatorluk baş şehrindekilerde dahil olmak üzere zengin afyon tüccarlarının Afyonkarahisar afyonunun kalitesini bildikleri için diğer bölgelerde yetiştirilenlerden daha yüksek bir fiyata satın aldıklarını özellikle belirtir.1
Von Schubert’in değerlendirmeleri istikametinde; Başta İngiliz ve Hollandalılar olmak üzere batılı sömürgeci devletlerin Anadolu’da ve özellikle de Afyonkarahisar ve çevresinde elde edilen afyon maddesini satın alarak, bunu sağlık alanında kullanmaktan ziyade Çin’de kurdukları düzeninin devam ettirebilmesi amacıyla Çin’e sattıkları sonucunu çıkmaktadır
Özellikle İngiltere’nin Çin’e sattığı Afyon maddesi nedeniyle, Çin’de sosyo ekonomik yönden birçok acı hadiseler yaşanmıştır. Bu duruma karşı çıkan Çin ile İngiltere ve müttefikleri arasında 1839-1842 ve 1856-1860 yılları arasında iki kez Afyon savaşları yaşanmış ve bu savaşlardan yenik ayrılan Çin, İngiltere başta olmak üzere batılı devletlere ekonomi ve yargı başta olmak üzere birçok alanda tavizler vermek zorunda kalmıştı.
Dip Notlar:
1Dr. Gotthilf Heinrich von Schubert, Reise in das Morgenland in den Jahren 1836 und 1837, Erlangen 1840, Sayfa 376
Hasan Tahsin Günek
