AFRAY’IN HATIRLATTIKLARI… AFYONKARAHİSAR DEMİRYOLU ALAYI

Uzun zamandır gözden uzak olan demiryolu taşımacılığı Belediye Başkanımız sayın Mehmet Zeybek’in AFRAY Projesi ile yeniden ilimiz gündemine oturdu.
Tamamlandığı zaman şehir merkezini Üniversite Kampüsü-Erenler alanına bağlayacak olan demiryolu hattında çalışmalar projeden fiiliyata geçti. Çalışmalar kapsamında TCDD 7. Bölge Müdürlüğü’de eski Çimento Fabrikası önünden 13.Ana Depo Tamir Fabrikası-Garnizon Komutanlığı’na kadar uzanan iltisak hattının yenileme çalışmalarına başladı.
Askeri alana kadar devam eden bu çalışmalar bir zamanlar ilimizde var olan Demiryolu Alayı’nı ve şehri bir uçtan diğerine kateden dar demiryolu hattını aklımıza getirdi.
Yaşı 80 civarında olanların anılarında sıkça bahsettiği husus Çavuşbaş’tan çıkıp Yukarıpazar Caddesi vasıtasıyla bugünkü Kurtuluş Caddesi’ni takip ederek Askeri Fabrika’ya kadar ulaşan bir demiryolu hattının halk arasındaki tabirle Langarlar’a (Askeri Fabrika) kadar ulaşmasıdır. Bu hatta belli saatlerde çalışan Drezin tabir edilen alet, işçileri o dönemde şehre çok uzak bir mesafede olan fabrikaya işçileri taşıyordu. Aslına bakılırsa bu hat sadece Çavuşbaş-Askeri Fabrika arası olmayıp 1930’lu yılların başına kadar İstanbul İstasyonu’nu şehir merkezine bağlayan bir hat daha bulunmaktaydı. İlk olarak ne zaman döşendiğini bilmediğimiz bu hat 1930’lu yılların başında cadde düzenleme çalışmaları kapsamında kaldırılmıştır.
Bilindiği üzere Osmanlı döneminde demiryolu çalışanlarının büyük bir kısmı gayri müslimlerden oluşuyordu. Bunda demiryolu hatlarını işleten firmaların yabancı kökenli olmasının payı büyüktü. Milli Mücadele döneminde bu konuda büyük sıkıntılar yaşanmış ve nihayet Cumhuriyetle birlikte askeri demiryolu birliklerine önem verilmişti. Bu konuda bir ilk olarak Afyon’da üç bölüklü bir Demiryolu Taburu kurulmuştu. Sonradan bu Tabur genişletilerek 26 Haziran 1937’de merkezi Afyonkarahisar olmak üzere Demiryolu Alayı haline getirildi. Burada Alay eratı seferde işletilecek trenlerde ve yol bakımlarında yardımcı olmak üzere yol, cer ve hareket kısımlarında yetiştiriliyordu. 1900 doğumlu demiryolu subayı Zihni Üner, anılarında Afyon’un askeri demiryolu teşkilatının merkezine dönüştüğünü kaydeder.1
Afyonkarahisar’daki Demiryolu Alayı’nın karargah ve eratın kaldığı koğuş barakaları ilk olarak Ordu Bulvarı’nda bugünkü Paşa Konağı civarındaydı.2 Alay sonraki yıllarda Afyonkarahisar Belediyesi’ne ait arazi olan Örnekevler Harman Yeri’ne taşınmış (Şimdiki Garnizon Komutanlığı’nın olduğu yer), bir tabur ise Ali Çetinkaya Gar Binası’nın civarında bulunan Ilıpınar Kayalığı (Beleştepe) eteğinde yapılan binaya nakledilmişti.3
Milli Mücadele döneminde Afyonkarahisarlı İsmail Şükrü Çelikalay’ın askerleriyle eteklerinde eğitim yaptığı Ilıpınar Kayalığı, daha sonra Demiryolu Taburu’nun çalışmalarında değerlendirildi. İkinci Dünya Savaşı yıllarında kayalığın altına sığınak ve depo olarak kullanılabilecek bir bölüm açıldı. Büyük bir ‘L’ harfi şeklindeki sığınak-depo, nükleer saldırı durumunda kriz merkezi ya da karargah olarak da istifade edilebilecek biçimde tasarlandı.
Türk Silahlı Kuvvetleri’ndeki demiryol birlikleri Türkiye’de sivil demiryolculuğun gelişmesiyle 1949-1950 yıllarında lağvedildi. Demiryol subayları da istihkâm ve ulaştırma sınıflarına geçirildi.
Uzun yıllar terkedilmiş bir şekilde ayakta duran Tabur binası 1990’lı yılların başında Gençlik Spor İl Müdürlüğü’ne devredilerek yıkıldı ve yerine basketbol, voleybol sahaları yapıldı.
Askeri Fabrika’nın 1940’lı yıllarda faaliyete geçmesiyle birlikte fabrika sahasına giden demiryolu iltisak hattı da döşenerek fabrikanın daha rantabl bir şekilde çalıştırılması düşünülmüştür. Bu yol üzerinde 1957 yılında faaliyete geçen Çimento Fabrikası’da uzun yıllar bu hattan yararlanarak çimento nakliyesi yapmıştır.
Şehrin yine bir uçtan diğer uca raylarla buluşacağı AFRAY’lı günleri sabırsızlıkla bekliyoruz.

Kaynak
1 http://kentvedemiryolu.com/kurtulusun-askeri-demiryolcuydu/
2 Belediye Meclisi Zabıtnamesi Tarih 04.05.1935 Karar No:115
3 Cumhurbaşkanı İsmet İnönü imzalı 10.11.1941 tarih 16815 sayılım kararname