1924 DEPREMİ

Ülkemiz uzun süren savaşlardan ve arkasından gelen işgallerden sonra bir yıkıma uğramış, ancak halk kenetlenip Milli Mücadele destanını yazarak bağımsızlığına sahip çıkmıştı. Düşmanın yurttan atılmasının ardından memleket yaralarını sarmaya çalışırken 1924 senesinde memleketin farklı bölgeleri bir biri ardına gelen depremlerle sarsılıyordu. Meydana gelen depremlerden biride Afyonkarahisar başta olmak üzere geniş bir alanda meydana geliyordu.
1924 yılının Kasım ayında meydana gelen 5,7 büyüklüğündeki deprem, Afyonkarahisar vilayeti ve çevresinde hasara yol açar. Deprem 20 Kasım günü akşam saat 20:33:27’de meydana gelir.1 Oldukça geniş bir bölgede hissedilir. Meydana gelen deprem ulusal basından ziyade dış basında kendisinden sıkça söz ettirmiş ve birçok yabancı gazete bu depremden söz eden haberlere sayfalarında yer vermiştir. Gazetelerin genel olarak verdiği bilgilere göre deprem, 1924 senesi Kasım ayının 20. günü akşam meydana gelmiş ve 20 saniye kadar sürmüştür. Depremin Afyonkarahisar, Uşak, Eskişehir ve Konya dahil olmak üzere tüm Orta ve Batı Anadolu’da hissedildiği gazete haberlerinden anlaşılmaktadır.
Yine dış basın tarafından2 depremde Afyonkarahisar’a bağlı birkaç köyde 30 kişinin öldüğü, Afyonkarahisar istasyonunda ve şehirde bazı binalarda hasara yol açtığını, artçı sarsıntıların Pazar günü ve sonraki günlerde de devam ettiği3, Çay, Konya ve Eskişehir’de de bazı hasarlar oluştuğu, depremin İstanbul’da da hissedildiği, hükümetin ve Kızılay başta olmak üzere diğer yardım kuruluşlarının da bölgeye yardımlar göndermekte olduğu verilen bilgiler arasındadır.
Afyonkarahisar Depremzedelerine Yardım Kanunu
Afyonkarahisar mebusu Ali Çetinkaya ve arkadaşları depremden dolayı hasar gören Karahisar ahalisine acilen yardım edilmesine dair 3 Aralık günü bir önerge verirler. Mecliste konuyla ilgili olarak söz alan Ali Çetinkaya:
“Efendim, gazetelerde Malumu Âlileri olmuştur. Seçim bölgemiz olan Afyonkarahisarının, merkezi Bolvadin olmak üzere bazı köylerinde hareketi arz (deprem) devam etmektedir ve oldukça tahribat yapmıştır. Yüce Meclisimizin ve Cumhuriyet idaresinin ilkesi bu gibi felâketzedelere biran evvel yardım etmek ve destek olmaktır. Bu görüşten merhametinizi celp ve tahrik etmek istiyoruz. Emsali gibi hükümet tarafından Erzurum’da olduğu şekliyle inceleme ve araştırma yapılsın. Biran evvel bunlara da yardım edilsin.” Diye konuşur. Zira yakın bir tarihte Erzurum ve civarında da bir deprem olmuş ve pekçok zayiat ve hasar meydana gelmiştir. Ali Çetinkaya ve arkadaşlarının verdikleri önerge Başvekâlete (Başbakanlık) gönderilir.4
Aradan bir aydan fazla bir zaman geçtimiştir. Bu sefer Afyonkarahisar Mebusu İzzet Ulvi Bey gündemde bulunan ve Afyonkarahisar depremzedeleri için ellibin liralık tahsisat verilmesine dair olan kanun tasarısının ivedi ve öncelikli müzakeresi hakkında 5 Ocak 1925 tarihli bir önerge vermiştir. Ancak konunun acilen görüşülmesine dair yapılan oylama da önerge kabul edilmez.5
Nihayet Afyon Karahisar Vilâyeti depremzedelerinin acil ihtiyacı için ellibin lira tahsisi hakkında Başvekâletten gelen (1/564) numaralı ve Başvekil Ali Fethi Bey imzalı kanun tasarısı ile Muvazenei Maliye komisyon tutanağı 22 Ocak 1925 günü meclis gündemine alınarak okunur. Önerge şöyledir:
21 teşrinisani 1340 (1924) tarihinde Afyon Karahisar Vilâyetinde vukua gelerek onaltı nüfusun da kaybı bahis olan zelzelede Çobanlar, Süleymanlı, Kaleli ve Ümraniye karyelerindeki samanlık ve ahır gibi mebaninin ekseriyetle ve hanelerin kısmen harap olduğu ve Çay Nahiyesinin yirmibeş haneden ibaret olan Yeniköy karyesiyle mücavir Kaza karyesinin tamamen harap ve çift ve karasığır hayvanatının bütünüyle ve Süleymaniye karyesinin de keza yüz hayvanın enkaz altında kalarak telef olduğu anlaşılmış olmakla açıkta kalan ahalinin meskenlerinin inşasıyle kış soğuğundan muhafazası ve çift alât ve edevatının temini maksadıyla ellibin liraya ihtiyaç görülmüştür.
Kanun önergesinin peşine okunan Muvazenei Maliye Encümeni Mazbatasında ise, Afyonkarahisar vilâyeti depremzedelerinin ihtiyaçlarının karşılanmasını kolaylaştırmak için ellibin lira tahsisi hakkındaki kanun önergesinin Maliye Vekili Beyin huzuruyla tetkik ve müzakere olunduğu, deprem neticesi zarar gören çaresiz halkın hükümetin gerekçesinde zikredildiği şekliyle ihtiyaçlarının kısmen temini müsip (isabetli) görülmekle kanun önergesinin tadilen kabul edildiğinin yüce heyete arzına karar verildiği yazmaktaydı.
Afyonkarahisar mebusu İzzet Ulvi Beyin bu hususta konunun sıkı takipçisi olduğu gayret ve çabalarından anlaşılmaktadır. Kanun önergesi görüşülürken söz alarak şöyle der:
Muhterem arkadaşlar biliyorum ki, Afyonkarahisar’da husule gelen hareketi arzdan hepiniz kalben üzüntülüsünüz. Geçenlerde ivedilik teklif etmiştim. Nasılsa kabul edilmedi. Şimdi de belki yine böyle bir yanlışlık hasıl olur diye zan ve vehmederek buraya geldim, dedikten sonra sözlü olarak araya girenlerin ardında kaldığı yerden devamla:
Afyonkarahisar’ında vukua gelen zelzele gazetelere o kadar aksetmemiştir. Fakat orada iki köy tamamen yıkılmış ve birçok köylerde kısmen harap olmuştur. İnsan ve hayvan kaybı vardır. Verilecek bu para her halde meydana gelen bu zararın onda veya yirmide biri bile değildir. Onun için tahsisatın kabulüyle şefkatinizin tecellesini istirham ederim, diyerek konuşmasını bitirir. Oylamaya geçilerek yapılan oylamanın ardından üç maddeden oluşan “Afyon Karahisar Vilâyeti Hareket-i arz Musabininin Tevhini İhtiyacı Hakkında Kanun” kabul edilir.6
Böylece harpten yeni çıkmış bir ülke depremden etkilenen vatandaşlarına yaptığı bu yardımlarla onların bir nebze de olsa acılarını gidermeye ve kayıplarını karşılamaya çalışır.

Dip Notlar:
1 http://articles.adsabs.harvard.edu//full/ 1925c%26t….4 1…93n/0000096.000.html, erişim:22/02/2021
2 L’ouest Eclair 24 Kasım 1924; Poughkeepsie Eagle-News 25 Kasım 1924; Het Nieuws Van Den Dag 26 Kasım 1924; Utica Daily Press-N.Y. 26 Kasım 1924 tarihlerinde deprem haberine sayfalarında yer vermişlerdir. Bu gazeteler dışında deprem haberini veren gazetelerde vardır.
3 Dış basında çıkan haberlerde deprem günü olarak kimi gazeteler Pazar gününü Pazartesiye bağlayan gece, kimi gazeteler ise Pazartesi günü gibi tarihler vermektedirler. Bu haberleri doğru kabul etmek gerekir. Çünkü 20 Kasım Perşembe günü meydana gelen depremin arkasından artçı depremlerin uzun bir süre devam ettiği bilinmektedir.
4 TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt:10, İ:15, C:1, Tarih: 3.12.1340, s.440
5 TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt:12, İ:33, C:1, Tarih: 7.1.1341, s.31
6 TBMM Zabıt Ceridesi, Cilt:12, İ:39, C:2, Tarih: 22.1.1341, s.267-269
7 Tarihte Afyonkarahisar ve çevresinde meydana gelen depremler için Bknz; Taşpınar Dergisi, “Afyonkarahisar ve Çevresinde Meydana Gelen Depremler”, Yıl:2016, Sayı:17, s.23-26